Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας

Το 80% των νοικοκυριών με άτομα που χρήζουν φροντίδας αδυνατούν να καλύψουν τις ανάγκες διαβίωσής τους

• Το 77% των νοικοκυριών (από 363.884 νοικοκυριά), επωμίζονται πρόσθετες δαπάνες για την κάλυψη των εξειδικευμένων αναγκών διαβίωσης του/ων μέλους/ων που χρήζουν φροντίδας ή υποστήριξης. - Μόνο των 19% αυτών έχουν τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στις πρόσθετες δαπάνες.
• Κατά μέσο όρο το πρόσθετο μηνιαίο κόστος διαβίωσης των μελών με αναπηρία 67% και άνω υπολογίστηκε κατά προσέγγιση στα 321 ευρώ.
• Οι ανάγκες σε φροντίδα και υποστήριξη των ατόμων με χρόνιο πρόβλημα υγείας ή αναπηρία ή μεγάλη ηλικία στο σπίτι, καλύπτονται από τα 8 στα 10 νοικοκυριά κυρίως από τα ίδια τα μέλη του νοικοκυριού. Μόνο το 16% των νοικοκυριών αναφέρει ως κύριο τρόπο κάλυψης αυτών των αναγκών τη χρήση υπηρεσιών φροντίδας κατ' οίκον με ιδία επιβάρυνση, ενώ μόλις το 6,6% των νοικοκυριών αναφέρουν ότι οι εν λόγω ανάγκες καλύπτονται κυρίως από δημόσιες υπηρεσίες (π.χ. πρόγραμμα Βοήθεια στο Σπίτι).
• Οι εκπρόσωποι των νοικοκυριών θεωρούν σε ποσοστό 60%, ότι το μέλος του νοικοκυριού που επωμίζεται τη φροντίδα/υποστήριξη του ατόμου (ή των ατόμων) με αναπηρία/χρόνια πάθηση/ μεγάλη ηλικία, έχει περιορίσει τις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητές του, «πολύ» και «πάρα πολύ».
• Η πλειονότητα των νοικοκυριών δηλώνει σε ποσοστό 65,4% ότι δεν έχει προβεί στις αναγκαίες παρεμβάσεις προσβασιμότητας της κατοικίας.

Tο 9ο ΔΕΛΤΙΟ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ: «Κάλυψη εξειδικευμένων αναγκών διαβίωσης, φροντίδας και υποστήριξης των ατόμων με αναπηρία ή/και χρόνια πάθηση» του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ., που δημοσιεύεται σήμερα, αποτυπώνει τη δύσκολη πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και οι οικογένειες τους, στο πλαίσιο του ελλειμματικού μοντέλου κοινωνικής προστασίας, το οποίο στην Ελλάδα, περιορίστηκε διαχρονικά σε μια μονοδιάστατη προνοιακή αντίληψη. Απόρροια αυτής της αντίληψης είναι η απουσία δομών και υπηρεσιών που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία και να υποστηρίζουν την ανεξάρτητη διαβίωσή τους.

Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν ότι για τις περιπτώσεις ατόμων με αναπηρία που έχουν συστηματικές ανάγκες φροντίδας ή/και υποστήριξης, οι υφιστάμενες εναλλακτικές παραμένουν δύο: η πρώτη είναι η ξεπερασμένη και επιβλαβής λύση της ιδρυματικής φροντίδας, ενώ η δεύτερη είναι η «εγκατάλειψη» των ατόμων στην οικογενειακή φροντίδα, χωρίς δηλαδή στήριξη από την πολιτεία.

Στη δεύτερη αυτή συνθήκη, η ανυπαρξία δομών και υπηρεσιών εξατομικευμένης υποστήριξης στο σπίτι και στην κοινότητα, σε συνδυασμό με το υψηλό πρόσθετο κόστος διαβίωσης (λόγω αναπηρίας/χρόνιας πάθησης) που επωμίζονται τα νοικοκυριά, έχουν ως αποτέλεσμα αφενός την πολλαπλή εξάρτηση των ατόμων με αναπηρία από το οικογενειακό τους περιβάλλον, αφετέρου την οικονομική εξουθένωση της οικογένειας και την πρακτική και ψυχολογική επιβάρυνση των οικογενειακών φροντιστών. Πολλές φορές αυτή η συνθήκη συνιστά τελικά μια «μεταφορά» του ιδρυματικού πλαισίου μέσα στην ίδια την οικογένεια.

Στην πρωτόγνωρη συγκυρία της πανδημίας του Covid-19, ο αναγκαστικός και αναπόφευκτος εγκλεισμός των πολιτών και η βαθιά οικονομική ύφεση που βιώνουμε, διαμορφώνουν μια εκρηκτική ατμόσφαιρά, που επιτάσσει την άμεση ανάληψη δράσης από την πολιτεία, ώστε να διασφαλιστεί ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο και το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία σε ανεξάρτητη διαβίωση.

Για την Ε.Σ.Α.μεΑ. βασική προϋπόθεση ενός αποτελεσματικού πλαισίου προστασίας αποτελεί η ρητή αναγνώριση εκ μέρους της πολιτείας του σημαντικού πρόσθετου κόστους διαβίωσης που επωμίζονται τα άτομα με αναπηρία, χρόνια πάθηση και οι οικογένειές τους, το οποίο συνδέεται με την ανυπαρξία δομών και υπηρεσιών φροντίδας και υποστήριξης, ενώ αυξάνεται όταν τα άτομα διαβιούν σε περιβάλλοντα που δεν είναι προσβάσιμα και φιλικά. Στο δελτίο του Παρατηρητηρίου παρουσιάζεται μια πρώτη γενική προσέγγιση των πρόσθετων δαπανών διαβίωσης, ωστόσο το ζήτημα του πρόσθετου κόστους, χρήζει ενδελεχούς και αναλυτικής διερεύνησης, ανά κατηγορία αναπηρίας/χρόνιας πάθησης, ενώ η αντιμετώπισή του επιτάσσει μια ολιστική προσέγγιση στο σύνολο των παροχών και υπηρεσιών η οποία θα λαμβάνει υπόψη και τις ανάγκες των ατόμων.

Βασικός πυλώνας της ζητούμενης πολιτικής πρέπει να είναι η θεσμοθέτηση παροχών σε είδος, με τη δημιουργία δομών και υπηρεσιών που να διαθέτουν ευελιξία και να ανταποκρίνονται στις ατομικές ανάγκες, ώστε να μπορεί ο κάθε πολίτης με αναπηρία να διάγει τον βίο του με αξιοπρέπεια.

Για την Ε.Σ.Α.μεΑ., είναι ανάγκη να τεθεί σε προτεραιότητα η υλοποίηση ενεργειών που περιλαμβάνονται στον στόχο 11 του Εθνικού Σχεδίου Δράσης,  με ανάπτυξη ευρέος φάσματος υπηρεσιών παροχής φροντίδας στην κοινότητα και έμφαση στην άμεση υλοποίηση του θεσμού του Προσωπικού βοηθού. Επιπροσθέτως,  η Ε.Σ.Α.μεΑ. διεκδικεί:

• τη διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου για τη δημιουργία και λειτουργία Κέντρων Ανεξάρτητης Διαβίωσης,
• την εκπόνηση και εφαρμογή πιλοτικού προγράμματος για την εκπαίδευση εκπαιδευτών κινητικότητας, προσανατολισμού και δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης για άτομα με οπτική αναπηρία,
• την επιδότηση παρεμβάσεων τόσο για τη βελτίωση της προσβασιμότητας των κατοικιών ατόμων με αναπηρία (Πρόγραμμα «Διαβιώ κατ' οίκον») στο πλαίσιο εφαρμογής του ΕΣΠΑ 2021-2027 όσο και για τη βελτίωση της προσβασιμότητας των γειτονιών,
• καθώς και τη διεύρυνση των ωφελούμενων του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» προκειμένου να συμπεριληφθούν σε αυτούς και τα άτομα με σοβαρές αναπηρίες ή/και χρόνιες παθήσεις.

Τα στοιχεία που παρουσιάζονται εδώ για πρώτη φορά, προέρχονται από την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών έτους 2019, η οποία διενεργείται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Συγκεκριμένα αναλύονται τα αποτελέσματα ειδικού τμήματος του ερωτηματολογίου των νοικοκυριών, το οποίο απευθύνεται σε νοικοκυριά που -κατά δήλωση τους- έχουν μέλη που χρήζουν συστηματικής φροντίδας ή υποστήριξης. Τα ειδικά αυτά ερωτήματα διαμορφώθηκαν μέσω της συνεργασίας του Παρατηρητήριου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ. με την Ελληνική Στατιστική Αρχή.