Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας

Οι Έλληνες καταγράφουν το τρίτο μεγαλύτερο εθνικό ποσοστό (53%) πολιτών που πιστεύουν ότι οι διακρίσεις λόγω αναπηρίας είναι διαδεδομένες στη χώρα (Ε.Ε.: 44%).

• Ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά πολιτών που αναφέρουν ότι έχουν κοινωνικές συναναστροφές με άτομα με αναπηρία καταγράφεται στην Ελλάδα: 46% έναντι 63% σε επίπεδο Ε.Ε.
• Πάνω από τους 8 στους 10 υποστηρίζουν ότι αισθάνονται άνετα με την ιδέα ενός ατόμου με αναπηρία στο ανώτατο πολιτικό αξίωμα της χώρας και οι 9 στους 10 «νιώθουν άνετα» με το ενδεχόμενο να έχουν έναν συνάδελφο με αναπηρία.
• Όμως, λιγότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες στη χώρα (47%), ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από το ευρωπαϊκό, «νιώθουν άνετα» στην ιδέα ότι ένα από τα παιδιά τους συνάπτει δεσμό με άτομο με αναπηρία.
• Οι μισοί πολίτες της χώρας θεωρούν ότι η αναπηρία στην Ελλάδα είναι δυνητικό μειονέκτημα για έναν υποψήφιο εργαζόμενο (Ελλάδα: 51%,  ΕΕ: 41%).
• Ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά δραστηριοποίησης στην Ε.Ε. εμφανίζουν οι Έλληνες σε επίπεδο ατομικής δράσης για την άρση των διακρίσεων: βρίσκονται μάλιστα μεταξύ των 4 τελευταίων χωρών στη «συμμετοχή σε οργάνωση- εκστρατεία για την καταπολέμηση των διακρίσεων» και την «τοποθέτηση σε ζητήματα διάκρισης στον χώρο εργασίας».
• Η ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας στα σχολικά μαθήματα και το εκπαιδευτικό υλικό, καταλαμβάνει ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά θετικών στάσεων, με το 93% του εθνικού δείγματος να συμφωνούν. Ωστόσο το 1/3 του δείγματος, παρότι εκφράζουν θετική γνώμη, διαπιστώνεται ότι διατηρούν ενδοιασμούς, καθώς δηλώνουν «μάλλον» και όχι απολύτως σύμφωνοι με αυτό το μέτρο.

Υπό τη δικαιωματική οπτική, η σημασία των κοινωνικών αντιλήψεων και των στάσεων απέναντι στην αναπηρία είναι καταλυτική ως προς τη διαμόρφωση των συνθηκών και των πλαισίων άσκησης των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους και ειδικότερα για την επίτευξη της Αρχής της Ισότητας και της μη Διάκρισης (άρθρο 5 της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία). Αυτός είναι ο λόγος που η Ε.Σ.Α.μεΑ., από την ίδρυσή της έως και σήμερα, ιεραρχεί ως ύψιστη προτεραιότητα στις δράσεις της την άρση των στερεοτύπων και τη διάδοση της κοινωνικής αντίληψης για την αναπηρία. Μέσω του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας δημοσιεύει στο σημερινό 6^ο Δελτίο Στατιστικής Πληροφόρησης, τα δεδομένα του Ειδικού Ευρωβαρόμετρου για τις διακρίσεις στην Ε.Ε., υπό τη οπτική των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, που επικεντρώνεται μεταξύ άλλων και στις διακρίσεις λόγω αναπηρίας, και διενεργείται σε περιοδική βάση, έχοντας από το 2006 μέχρι σήμερα συμπληρώσει 5 ερευνητικά κύματα (2006, 2009, 2012, 2015, 2019).

Σύμφωνα με τα δεδομένα του Ευρωβαρόμετρου την τελευταία δεκαετία διαπιστώνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο μια σταθερή πορεία βελτίωσης των στάσεων των πολιτών απέναντι σε όλες τις ομάδες που αντιμετωπίζουν διακρίσεις, όπως είναι τα άτομα με αναπηρία. Σε σύγκριση με το παρελθόν, ο κοινωνικός κύκλος των πολιτών της Ε.Ε. αποκτά μεγαλύτερη ποικιλομορφία και όλο και περισσότεροι Ευρωπαίοι δηλώνουν ότι έχουν φίλους ή γνωστούς με αναπηρία. Ταυτόχρονα, οι πολίτες αισθάνονται περισσότερο άνετα σε σύγκριση με προηγούμενα χρόνια όταν τα άτομα με αναπηρία αναλαμβάνουν θέσεις και ρόλους στη δημόσια, αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Στην Ελλάδα η συνολική εξέταση των δεικτών που παρουσιάζονται οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στις αντιλήψεις και τις στάσεις των πολιτών της χώρας επενεργούν ταυτόχρονα αντιφατικοί παράγοντες. Αφενός διαπιστώνεται  μια πλειοψηφική αποδοχή των αρχών της ισότητας, της δικαιοσύνης και της ανεκτικότητας, οι οποίες ενσωματώνονται τουλάχιστον στο επίπεδο των έκδηλων αντιλήψεων για τα άτομα με αναπηρία, αφετέρου αναδύονται σε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού φοβικές και συντηρητικές στάσεις που συνδέονται με εμμένοντα αρνητικά στερεότυπα για την αναπηρία.

Και δυστυχώς, στη χώρα μας, σε αντίθεση με την Ε.Ε., οι πολίτες, σε πλειοψηφικό ποσοστό, αντιλαμβάνονται σήμερα ως εκτεταμένες τις διακρίσεις λόγω αναπηρίας και μάλιστα, η αίσθηση αυτή των πολιτών δεν φαίνεται να έχει καμφθεί κατά το διάστημα 2006-2019.

Τα στοιχεία που δημοσιεύει σήμερα η Ε.Σ.Α.μεΑ. οδηγούν στο συμπέρασμα ότι παρόλο που η Ελληνική κοινωνία έχει κάνει ουσιαστικά βήματα προς την αποδοχή της αναπηρίας ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας, οι διακρίσεις λόγω αναπηρίας στην Ελλάδα παραμένουν εκτεταμένες και εξακολουθούν να υφίστανται αρνητικά στερεότυπα και προκαταλήψεις για τα άτομα με αναπηρία. Εντωμεταξύ οι προσπάθειες που γίνονται εκ μέρους του ελληνικού κράτους για την προστασία των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους από τις διακρίσεις αλλά και στο κομμάτι της ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, είναι τουλάχιστον ισχνές.

Τα ενδιαφέροντα αυτά στοιχεία επιβεβαιώνουν την επιτακτική αναγκαιότητα και το δίκαιο του αιτήματος της Ε.Σ.Α.μεΑ. σχετικά με την επέκταση της νομικής προστασίας κατά των διακρίσεων λόγω αναπηρίας και εκτός του πεδίου της απασχόλησης. Σύμφωνα εξάλλου και με τις συστάσεις της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών που εξέτασε την πρόοδο της χώρας ως προς την υλοποίηση της Σύμβασης, απαιτείται να συγκροτηθεί στη χώρα, ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο που να εγγυάται την ίση μεταχείριση και την προστασία από τις διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της πρόβλεψης συγκεκριμένων μέτρων και εξατομικευμένης στήριξης, καθώς και της προστασίας από την άρνηση εύλογων προσαρμογών, ιδιαίτερα σε σημαντικούς τομείς όπως η εκπαίδευση, η κοινωνική προστασία και η παροχή αγαθών και υπηρεσιών.

Ειδικότερα η Επιτροπή καλεί τη χώρα να προχωρήσει άμεσα στη θέσπιση νομοθεσίας (όπως προβλέπεται στο Άρθρο 74 του νόμου 4488/2017), έτσι ώστε να εγγυηθεί την ίση μεταχείριση και να απαγορεύσει τις διακρίσεις κατά των ατόμων με αναπηρία, και ιδίως στους τομείς της εκπαίδευσης, και της παροχής αγαθών και υπηρεσιών.

Επιπροσθέτως, η Ε.Σ.Α.μεΑ. τόσο στην ενναλακτική έκθεση (alternative report) που υπέβαλλε στην επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, όσο και στο Ολοκληρωμένο Εθνικό Πρόγραμμα για την εφαρμογή της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους που έθεσε ενώπιον της ελληνικής κυβέρνησης, προτρέπει το κράτος να λάβει όλα τα κατάλληλα μέτρα για την εμπέδωση της σύγχρονης αντίληψης για την αναπηρία, ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας.

Ειδικότερα, η Πολιτεία σύμφωνα με τις επιταγές του άρθρου 8 της Σύμβασης πρέπει να προχωρήσει σε πολιτικές, προγράμματα και μέτρα ώστε:

• Να ενημερωθεί περαιτέρω η κοινωνία σχετικά με το δικαιωματικό μοντέλο της αναπηρίας που κατοχυρώνεται στη Σύμβαση, και να ληφθούν μέτρα για την προώθηση του σεβασμού στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.
• Να αντιμετωπιστούν αρνητικά στερεότυπα, προκαταλήψεις, καθώς και επιβλαβείς πρακτικές που αφορούν στα άτομα με αναπηρία.
• Να προωθηθεί η ενημέρωση για τις δυνατότητες και τη συνεισφορά των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στις κοινότητες που διαβιούν, την οικονομία και την ανάπτυξη.
• Να προωθηθεί η συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα και να καλλιεργηθεί ο σεβασμός στα δικαιώματα των παιδιών/ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους σε όλα τα επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος.
• Να συμπεριληφθούν στα προγράμματα σπουδών όλων των πανεπιστημίων και επαγγελματικών σχολών θεματικές για τα δικαιώματα και την ίση μεταχείριση των ατόμων με αναπηρία.
• Να θεσπιστούν υποχρεωτικοί κανόνες, έτσι ώστε τα Μ.Μ.Ε. να παρουσιάζουν- αναφέρονται στην αναπηρία και στα άτομα με αναπηρία κατά τρόπο συμβατό με τη Σύμβαση, και να μετατραπεί η Ελληνική Ραδιοφωνία-Τηλεόραση (ΕΡΤ) σε ένα μέσο προσβάσιμο σε όλους και σε βασικό εργαλείο για την προώθηση της αντίληψης ότι η αναπηρία αποτελεί μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας.