~~~~~~~~~~~~~~ *** Σημειωσεις *** ~~~~~~~~~~~~~~ 1. Οταν μεσα στο κειμενο περιλαμβανονται παραπομπες με αριθμους σελιδων (π.χ. «βλεπε στη σελιδα 16»), αυτες αφορουν στη σελιδες του πρωτοτυπου εντυπου (βλ. μορφη Word και PDF). 2. Στο παρον περιλαμβανονται πληροφοριες σε σχεση με τη σελιδοποιηση του εγγραφου στην πρωτοτυπη εντυπη μορφη του. Οι αριθμοι της πρωτοτυπης σελιδοποιησης ειναι αναμεσα σε ~~~~, π.χ. «~~~~σελιδα 20~~~~». 3. Στο παρον περιλαμβανονται πληροφοριες σε σχεση με τη δομη του εγγραφου. Με ετικετες σε [ ], δηλ. μεσα σε αγκυλες, επισημαινεται η εναρξη καθε κεφαλαιου (με τη σημανση *** ΚΕΦΑΛΑΙΟ ***), ενοτητας (π.χ. «[Ενοτητα] 5.1») και υποενοτητας (π.χ. «[Υποενοτητα] 5.1.2»). 4.Τυχον υποσημειωσεις που περιλαμβανονται στην πρωτοτυπη εντυπη εκδοση, θα τις συναντησετε εδω μονο ως παραπομπες μεσα στο κειμενο και συγκεκριμενα σε [ ], δηλ. μεσα σε αγκυλες, π.χ. «[βλ. υποσημειωση 3]». Το περιεχομενο των υποσημειωσεων εχει μεταφερθει στο τελος, οπου ειναι ολες μαζι συγκεντρωμενες, κατα αυξοντα αριθμο. ~~~~~~~~~~~~~~ *** Εξωφυλλο *** ~~~~~~~~~~~~~~ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Ε.Σ.Α.μεΑ. Εθνικη Εκθεση για την Αναπηρια Α’ ετους - 2017 Τελικη Εκθεση Α΄ ετους – 2017 [Λογοτυπο] (αριστερα) Σημαια Ευρωπαικη Ενωση Ευρωπαικο Κοινωνικο Ταμειο (κεντρο) Επιχειρησιακο Προγραμμα Αναπτυξη Ανθρωπινου Δυναμικου, Εκπαιδευση και Δια Βιου Μαθηση Ειδικη Υπηρεσια Διαχειρισης Με τη συγχρηματοδοτηση της Ελλαδας και της Ευρωπαικης Ενωσης (δεξια) ΕΣΠΑ 2014-2020 αναπτυξη-εργασια-αλληλεγγυη [Τελος λογοτυπου] ~~~~~~~~~~~~~~ *** Εσωφυλλο*** ~~~~~~~~~~~~~~ Εκδοση: Εθνικη Συνομοσπονδια Ατομων με Αναπηρια (Ε.Σ.Α.μεΑ.) Κεντρικα γραφεια: Ελ. Βενιζελου 236, T.Κ. 163 41, Ηλιουπολη Τηλ.210 9949837, e-mail: esaea@otenet.gr www.esamea.gr, www.paratiritirioanapirias.gr https://www.facebook.com/ESAmeAgr/ https://twitter.com/ESAMEAgr Youtube ESAmeAGr Αθηνα, 2020 Η παρουσα Εκθεση υλοποιηθηκε απο το Κεντρο Ευρωπαικου Συνταγματικου Δικαιου – Ιδρυμα Θεμιστοκλη & Δημητρη Τσατσου (ΚΕΣΔ) Η παρουσα εκδοση συγχρηματοδοτηθηκε απο την Ελλαδα και την Ευρωπαικη Ενωση (Ευρωπαικο Κοινωνικο ταμειο) στο πλαισιο της Πραξης «Παρατηρητηριο Θεματων Αναπηριας» που εντασσεται στους Αξονες Προτεραιοτητας: 1 «Συστημικες Παρεμβασεις των θεσμων της αγορας εργασιας και της προνοιας», 4 «Αναπτυξη Ανθρωπινου Δυναμικου στην Περιφερεια Στερεας Ελλαδας» και 5 «Αναπτυξη Ανθρωπινου Δυναμικου στην Περιφερεια Νοτιου Αιγαιου» του Επιχειρησιακου Προγραμματος «Αναπτυξη Ανθρωπινου Δυναμικου, Εκπαιδευση και Δια Βιου Μαθηση 2014-2020» ISBN πρωτοτυπης εκδοσης (εντυπο βιβλιο): 978-618-5124-17-5 Επιμελεια εντυπου - Εκτυπωση: Κοι.Σ.Π.Ε. ΑΘΗΝΩΝ «Η ΕΙΚΟΝΑ» Μεσογειων 154, Αθηνα 11527 Τηλ.: 210 7473951, Fax: 210 7474072 e-mail: koispeeikona@outlook.com.gr Παραγωγη Εκδοσης Απλου Κειμενου TXT (simple text): ΙΝFALIA PC ΒΕΠΕ Θεσσαλονικης (κτιριο Γ2), Πυλαια 55535 Τηλ.: 2310 365180, e-mail: info@infalia.com Ιστοσελιδα: www.infalia.com ~~~~~~~~~~~~~~ *** Περιεχομενα *** ~~~~~~~~~~~~~~ Πινακας Περιεχομενων 1. Εισαγωγη {σελιδα 5} 2. Εξελιξεις στα θεματα της αναπηριας το 2017 {σελιδα 6} 2.1 Ισοτητα ενωπιον του νομου & προσβαση στη δικαιοσυνη {σελιδα 7} 2.2 Ανεξαρτητη διαβιωση & ζωη στην κοινοτητα {σελιδα 13} 2.3 Υγεια και αποκατασταση {σελιδα 18} 2.4 Βιοτικο επιπεδο και κοινωνικη προστασια {σελιδα 22} 2.5 2.5. Εκπαιδευση και καταρτιση {σελιδα 24} 2.6 Εργασια και Απασχοληση {σελιδα 27} 2.7 Συμμετοχη στον πολιτισμο, στον αθλητισμο και την ψυχαγωγια {σελιδα 29} 2.8 Φυσικη και ηλεκτρονικη προσβασιμοτητα {σελιδα 30} 2.9 Στασεις και αντιληψεις για την αναπηρια {σελιδα 35} 2.10 Πολιτικη συμμετοχη και συμμετοχη στην κοινωνικη ζωη {σελιδα 37} 3. Ειδικα θεματα: προσφυγικη κριση και ατομα με αναπηρια {σελιδα 39} 4. Ισοτιμη Συμμετοχη στην κοινωνια: σημεια προοδου, σημεια προβληματισμου και προτασεις αλλαγων {σελιδα 43} ~~~~σελιδα 3~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ *** Προλογος Προεδρου Ε.Σ.Α.μεΑ. *** ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (Φωτογραφια του Ιωαννη Βαρδακαστανη, Προεδρου της Ε.Σ.Α.μεΑ.) Οι ετησιες εθνικες εκθεσεις για την αναπηρια, σχεδιαστηκαν απο την Ε.Σ.Α.μεΑ. και εκπονουνται στο πλαισιο του «Παρατηρητηριου Θεματων Αναπηριας», με σκοπο να καθιερωθουν, ως η βασικη πηγη πληροφορησης σχετικα με τις εξελιξεις σε βασικα μεγεθη και τομεις πολιτικης που σχετιζονται με τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια στη χωρα. Οι εκθεσεις καταγραφουν και αναλυουν ποσοτικα και ποιοτικα δεδομενα, στατιστικα στοιχεια και νομοθετικα μετρα, στοιχεια και πληροφοριες απο ποικιλες πηγες. Εχοντας ως θεωρητικη αφετηρια τη δικαιωματικη προσεγγιση της αναπηριας, οπως αυτη κατοχυρωνεται θεσμικα στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες και στην ελληνικη νομοθεσια, οι ετησιες εκθεσεις παρουσιαζουν τις εξελιξεις σχετικα με τα κατοχυρωμενα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια, αποτυπωνουν την προοδο της χωρας προς την κατευθυνση της εκπληρωσης και προστασιας των δικαιωματων, και επισημαινουν τα εμποδια, τα κενα και τις ελλειψεις. Μεσω των εθνικων εκθεσεων, η Ε.Σ.Α.μεΑ. επιδιωκει να ευαισθητοποιει και να εμπλεκει συστηματικα ολο και περισσοτερους φορεις (φορεις διακυβερνησης, μεσα ενημερωσης, ΜΚΟ, εργατικα σωματεια, κοινωνικες και επαγγελματικες οργανωσεις, διεθνεις οργανισμους, πανεπιστημιακα ιδρυματα κ.α.) στο διαλογο για τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια, και να παρακινει την αναληψη δρασεων για την προωθηση της ισοτιμης συμμετοχης των ατομων με αναπηρια στην κοινωνια. Η ανα χειρας εκδοση «Εθνικη Εκθεση για την Αναπηρια α΄ ετους - 2017», εγκαινιαζει τη σειρα των εθνικων εκθεσεων, επιχειρωντας μια οριζοντια αποτυπωση της υφισταμενης καταστασης και των εξελιξεων στα θεματα των δικαιωματων των ατομων με αναπηρια στη χωρα, με ετος αναφορας το 2017. Φιλοδοξουμε αυτη η εκθεση καθως και οι επομενες που θα ακολουθησουν, να αποτελεσουν ισχυρο “εργαλειο” στα χερια του αναπηρικου κινηματος, συμβαλλοντας μεσω της συστηματικης παρακολουθησης, στην προωθηση και προστασια των δικαιωματων ολων των ατομων με αναπηρια η/και χρονιες παθησεις στη χωρα. Ιωαννης Βαρδακαστανης Προεδρος Εθνικης Συνομοσπονδιας Ατομων με Αναπηρια (Ε.Σ.Α.μεΑ.) ~~~~σελιδα 4~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~ *** ΚΕΦΑΛΑΙΟ *** ~~~~~~~~~~~~~~~ 1. Εισαγωγη H Εθνικη Εκθεση για την Αναπηρια 2017 επιχειρει μια ολοκληρωμενη αποτυπωση της υφισταμενης καταστασης στα θεματα που απτονται των δικαιωματων των ατομων με αναπηρια μεσα απο την τεκμηριωμενη αναλυση των εξελιξεων που ελαβαν χωρα κατα το ετος αναφορας. Με θεωρητικη αφετηρια τη δικαιωματικη προσεγγιση της αναπηριας, οπως αυτη κατοχυρωνεται θεσμικα στη Συμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες, η Εκθεση για την Αναπηρια, φιλοδοξει να αποτελεσει εργαλειο παρακολουθησης, ελεγχου, προστασιας και προωθησης των δικαιωματων των ατομων με αναπηρια, εργαλειο ευαισθητοποιησης της κοινωνιας, εργαλειο διαλογου και εντελει εργαλειο αναληψης πρωτοβουλιων για την προωθηση των δικαιωματων των ατομων με αναπηρια. Η παρουσα Εκθεση υλοποιηθηκε απο το Κεντρο Ευρωπαικου Συνταγματικου Δικαιου – Ιδρυμα Θεμιστοκλη & Δημητρη Τσατσου (ΚΕΣΔ) και αποτελει το Παραδοτεο (Π3.4γ:Τελικη Εκθεση Α’ ετους – 2017)της δρασης 3.4, στο πλαισιο του Υποεργου 3 «Εκπονηση Μελετων-Ερευνων και Εθνικων Εκθεσεων για την Υποστηριξη της Λειτουργιας του Παρατηρητηριου» του εργου «Παρατηρητηριο Θεματων Αναπηριας [βλ. υποσημειωση 1]»,το οποιο σχεδιαστηκε και υλοποιειται απο την Ε.Σ.Α.μεΑ., ως ενας μηχανισμος επιστημονικης παρακολουθησης και αξιολογησης των πολιτικων για την αναπηρια σε ολο το ευρος της δημοσιας ζωης. Μεθοδολογια Η Εθνικη Εκθεση για την Αναπηρια εκπονηθηκε μεσα απο: α) ερευνα γραφειου, β) συλλογη και επεξεργασια διοικητικων και στατιστικων δεδομενων γ)αρχειακα δεδομενα και πληροφορηση της Ε.Σ.Α.μεΑ. δ) συνεντευξεις με πληροφορητες ε) συλλογη ποιοτικων δεδομενων μεσα απο τη διοργανωση 2 ομαδων εστιασης με εκπροσωπους οργανωσεων ατομων με αναπηρια και με στελεχη φορεων χαραξης πολιτικης. H 1η ομαδα εστιασης ελαβε χωρα στις 25/11/2019 στα γραφεια της Ε.Σ.Α.μεΑ. Συμμετειχαν 7 εκπροσωποι του αναπηρικου κινηματος. Η 2η ομαδα εστιασης ελαβε χωρα στις 16/12/2019 στα γραφεια του Κεντρου Ευρωπαικου Συνταγματικου Δικαιου με συμμετοχη 16 εκπροσωπων υπουργειων και δημοσιων φορεων. ~~~~σελιδα 5~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~ *** ΚΕΦΑΛΑΙΟ *** ~~~~~~~~~~~~~~~ 2. Εξελιξεις στα θεματα της αναπηριας το 2017 Η Συμβαση του Οργανισμου Ηνωμενων Εθνων για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες (εφεξης Συμβαση) και το Προαιρετικο Πρωτοκολλο υιοθετηθηκαν το Δεκεμβριο 2006 και τεθηκαν σε εφαρμογη στις 3 Μαιου 2008. Η Συμβαση αποτελει σημειο αναφορας στην ιστορια των διεθνων συμβασεων ανθρωπινων δικαιωματων. Βασικη καινοτομια της ειναι οτι αποτυπωνει με νομικα δεσμευτικο τροπο την μεταβαση απο την ιατρικη στη δικαιωματικη αντιληψη της αναπηριας. Με βαση τη δικαιωματικη αντιληψη η αναπηρια ειναι κοινωνικο (και οχι ατομικο) θεμα που προκυπτει απο την αλληλεπιδραση μεταξυ των εμποδιζομενων προσωπων και των περιβαλλοντικων εμποδιων και των εμποδιων συμπεριφορας (Προοιμιο, σημειο ε). Ατομα με αναπηριες ειναι «εκεινα που εχουν μακροχρονια σωματικα, διανοητικα, πνευματικα η αισθητηρια εμποδια, που, σε αλληλεπιδραση με διαφορα εμποδια, μπορουν να παρεμποδισουν την πληρη και αποτελεσματικη συμμετοχη τους στην κοινωνια, σε ιση βαση με τους αλλους» [βλ. υποσημειωση 2]. Η Συμβαση ειναι ενα ιδιαιτερα φιλοδοξο νομικο κειμενο και εισαγει καινοτομιες που επηρεαζουν δομικα τα νομικα συστηματα των κρατων μερων. Δεκα χρονια μετα την υιοθετηση της, βρισκεται ακομη σε αρχικο σταδιο υλοποιησης, καθως ειναι πολλες οι αλλαγες που απαιτουνται για την πληρη εφαρμογη των προβλεψεων της. Η εφαρμογη της Συμβασης απο τα Συμβαλλομενα Κρατη παρακολουθειται μεσα απο εκθεσεις που υποβαλουν τα κρατη και αξιολογουνται απο την Επιτροπη του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες. Οι συστασεις της Επιτροπης εχουν αποτελεσει εναυσμα για ριζοσπαστικες αλλαγες στη νομοθεσια, στις πολιτικες, αλλα και στις αντιληψεις γυρω απο την αναπηρια στα 168 κρατη που την ειχαν κυρωσει στα τελη του 2016. Η Ελλαδα κυρωσε τη Συμβαση το 2012 με τον νομο 4074/2012 «Κυρωση της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες και του Προαιρετικου Πρωτοκολλου στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες» (ΦΕΚ Α΄ 88/11.04.2012).Η πρωτη εκθεση για την εφαρμογη της Συμβασης υποβληθηκε στην Επιτροπη του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες το 2015 και το 2019 προκειται να ακολουθησει ο εποικοδομητικος διαλογος μεταξυ των μελων της Επιτροπης και της αντιπροσωπιας του ελληνικου κρατους. ~~~~σελιδα 6~~~~~ Η Εκθεση καλυπτει τα περισσοτερα δικαιωματα που κατοχυρωνονται στη Συμβαση. Η πρωτη ενοτητα εξεταζει εξελιξεις που απτονται της ισοτητας ενωπιον του νομου και της προσβασης στη δικαιοσυνη (αρθρα 4, 5, 12 και 13). Η δευτερη ενοτητα εξεταζει εξελιξεις στην ανεξαρτητη διαβιωση και στην ζωη στην κοινοτητα (αρθρο 19). Η τριτη ενοτητα εστιαζει στον τομεα της υγειας και της αποκαταστασης (αρθρα 25 και 26), η τεταρτη στο βιοτικο επιπεδο και στην κοινωνικη προστασια (αρθρο 28), η πεμπτη στην εκπαιδευση και καταρτιση (αρθρο 24), η εκτη στην εργασια και στην απασχοληση (αρθρο 27). Η εβδομη ενοτητα εξεταζει την συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στην πολιτιστικη ζωη, στον αθλητισμο και στην ψυχαγωγια (αρθρο 30), η ογδοη εστιαζει στην κινητικοτητα και στην προσβασιμοτητα (αρθρα 9 & 20), η ενατη παρουσιαζει εξελιξεις στις στασεις και αντιληψεις για την αναπηρια, η δεκατη εστιαζει στην πολιτικη και κοινωνικη συμμετοχη (αρθρο 29). Ως ειδικο θεμα εξεταζεται η προσφυγικη κριση και τα ατομα με αναπηρια. Τελος, η ενοτητα ‘Ισοτιμη Συμμετοχη στην κοινωνια: σημεια προοδου, σημεια προβληματισμου και προτασεις αλλαγων’ επιχειρει μια συνολικη αποτιμηση των εξελιξεων και αναδεικνυει τις βασικες τασεις και προοπτικες. [Ενοτητα] 2.1 Ισοτητα ενωπιον του νομου & προσβαση στη δικαιοσυνη Η ισοτητα ενωπιον του νομου βρισκεται στην «καρδια» της δικαιωματικης προσεγγισης της αναπηριας. Περαν των ειδικων πτυχων της που αφορουν στην ισονομια και στην υποστηριζομενη ληψη αποφασεων, η θεματικη αυτη συνιστα «οριζοντιο» ζητημα το οποιο αγγιζει το συνολο της εννομης ταξης και των δημοσιων πολιτικων. Η ισοτητα ενωπιον του νομου ρυθμιζεται στο αρθρο 12 της Συμβασης. Αναδεικνυοντας τον κεντρικο ρολο του αρθρου αυτου στο δικαιωματικο μοντελο της αναπηριας, η Επιτροπη αφιερωσε σε αυτο το θεμα το πρωτο (1ο) της Γενικο Σχολιο [βλ. υποσημειωση 3]. Η θεση της Επιτροπης ειναι πρωτον, οτι το δικαιωματικο μοντελο της αναπηριας απαιτει την οριστικη απομακρυνση απο την υποκατασταση στην ληψη αποφασεων και δευτερον, οτι η υποστηριξη στην ληψη αποφασεων αποτελει τη μοναδικη αποδεκτη εναλλακτικη λυση. Η εμφαση μετατιθεται στο περιεχομενο, στους ορους και στις προυποθεσεις παροχης απαραιτητης και καταλληλης υποστηριξης, ωστε καθε εμποδιζομενο ατομο να ειναι σε θεση να αποφασιζει στον μεγαλυτερο δυνατο βαθμο. Η εννοια της υποστηριξης θετει μια σειρα απο προκλησεις σε νομικο επιπεδο αλλα και σε επιπεδο υλοποιησης: διευρυνει την εννοιολογηση της δηλωσης βουλησης, αλλα παραμενει εννοια ελλιπως οριοθετημενη και με ευρυ και αχαρτογραφητο πραγματολογικο περιεχομενο. ~~~~σελιδα 7~~~~~ [Υποενοτητα] 2.1.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Ισοτητα στη Νομοθετηση και νομοθετικες εξελιξεις Η αρχη της ισοτητας που κατοχυρωνεται στο αρθρο 4 παρ. 1 του Συνταγματος δεσμευει τον εφαρμοστη του δικαιου αλλα και τον νομοθετη, ο οποιος πρεπει να νομοθετει με τροπο ωστε να πραγματωνεται η αρχη της ισοτητας. Το 2017 ψηφιστηκαν απο το Κοινοβουλιο και δημοσιευτηκαν σε ΦΕΚ 62 νομοι και 157 Προεδρικα Διαταγματα. Απο τα 62 νομοθετηματα, 21 αφορουσαν την κυρωση Διεθνων Συμβασεων και τα λοιπα 41 αφορουσαν η ρυθμιζαν πληθωρα ζητηματων με αμεση και εμμεση συναφεια με τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια. Αμεση συναφεια με την αναπηρια ειχαν νομοθετικα μετρα που εληφθησαν στον τομεα της δικαιοσυνης για ατομα με ψυχικη αναπηρια, μετρα σχετικα με την εφαρμογη της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες και μετρα για την αναδιοργανωση υπηρεσιων ψυχικης υγειας. Ευρυτερη σχεση με την αναπηρια ειχε ενα μεγαλο μερος των νομοθετηματων που αφορουσε στο δομημενο περιβαλλον, στην εκπαιδευση, στις κοινωνικες παροχες κ.α. Ειδικες αναφορες σε θεματα αναπηριας συναντωνται σε 16 απο τα 41 νομοθετηματα. Σε επιπεδο συζητησεων, η αναπηρια απασχολησε την Ολομελεια σε 11 συνεδριασεις της. Αναφορες στην αναπηρια συναντωνται επισης σε 13 απο τις 41 αιτιολογικες εκθεσεις η εκθεσεις επιπτωσεων που συνοδευαν τα νομοσχεδια. Τρεις νομοθετικες εξελιξεις ξεχωριζουν με κριτηριο την οριζοντια σημασια τους για τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια. Η πρωτη ειναι η υιοθετηση του ν. 4488/2017 με τιτλο ‘Συνταξιοδοτικες ρυθμισεις Δημοσιου και λοιπες ασφαλιστικες διαταξεις, ενισχυση της προστασιας των εργαζομενων, δικαιωματα ατομων με αναπηρια και αλλες διαταξεις’ που εθεσε το γενικο πλαισιο για την εφαρμογη της Συμβασης για τα δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες και του Προαιρετικου Πρωτοκολλου (ΦΕΚ Α’ 137) συμπληρωνοντας τον νομο 4074/2012. Ο ν. 4488/2017 κατοχυρωσε υποχρεωσεις οριζοντιου χαρακτηρα και οργανωτικες διαταξεις για τη διευκολυνση της ισοτιμης ασκησης των δικαιωματων των ατομων με αναπηρια. ~~~~σελιδα 8~~~~~ Οι επτα (οριζοντιες) υποχρεωσεις των διοικητικων οργανων και αρχων που κατοχυρωνει ο ν. 4488/2017 περιλαμβανουν: α) την ενταξη της διαστασης της αναπηριας στις δημοσιες πολιτικες (αρθρο 62), β) την τηρηση των αρχων του καθολικου σχεδιασμου στον σχεδιασμο δημοσιων πολιτικων, διοικητικων υπηρεσιων και προιοντων, διαδικασιων, περιβαλλοντων και οργανωτικων δομων και τη ληψη μετρων για την ιση μεταχειριση (αρθρο 63), γ)την ισοτιμη προσβαση στο φυσικο, δομημενο και ηλεκτρονικο/ψηφιακο περιβαλλον (αρθρο 64), δ) την επικοινωνια των ατομων με αναπηρια με προσφορα μεσα, την προσβαση σε δημοσια εγγραφα και την κατοχυρωση της γραφης Μπραιγ και της ελληνικης νοηματικης γλωσσας, ε) την ενημερωση, ευαισθητοποιηση, εκπαιδευση και καταρτιση στελεχων σε θεματα αναπηριας (αρθρο 66), στ) την προαγωγη της μη διακρισης στα Μεσα Μαζικης Ενημερωσης και στις οπτικοακουστικες δραστηριοτητες (αρθρο 67) και ζ)τη ληψη υποψη της αναπηριας στη νομοπαραγωγικη διαδικασια, στην αναλυση συνεπειων ρυθμισεων και τη συλλογη στατιστικων στοιχειων για την αναπηρια (αρθρο 68). Οι οργανωτικες διαταξεις περιλαμβανουν τον ορισμο του Συντονιστικου Μηχανισμου στην Κυβερνηση (αρθρο 69), το Κεντρικο Σημειο Αναφορας για την παρακολουθηση εφαρμογης της Συμβασης (αρθρο 70), τα επιμερους σημεια Αναφορας για την παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης (αρθρο 71) και το πλαισιο προαγωγης (αρθρο 72). Η πληρης εφαρμογη του νομου απαιτει την εκδοση αρκετων κανονιστικων διαταξεων που πρεπει να υιοθετηθουν εντος προθεσμιας τεσσαρων μηνων απο τη θεση του σε ισχυ (αρθρο 73). Μεχρι το τελος του 2017, οι διαταξεις αυτες δεν ειχαν υιοθετηθει. Η δευτερη εξελιξη αφορα τη δικαιοσυνη και το θεμα των μετρων θεραπειας ατομων που απαλλασσονται απο την ποινη λογω ψυχικης η νοητικης αναπηριας (ο νομος αναφερεται σε νοητικη διαταραχη). Ο ν. 4509/2017 τροποποιει τις διαταξεις των αρθρων 69-70 του Ποινικου Κωδικα που προβλεπαν τη φυλαξη σε δημοσιο θεραπευτικο καταστημα, χωρις σαφη χρονικα ορια και αλλες εγγυησεις. Ο ν. 4509/2017 επιφερει αλλαγες στην ορολογια, στο περιεχομενο, στις εγγυησεις αλλα και στο πλαισιο των θεραπευτικων μετρων που αφορουν ακαταλογιστους [βλ. υποσημειωση 4]. Ο νομος αξιολογειται εν γενει θετικα, παρα το γεγονος οτι παραμενει εμφανης η επιρροη του ιατρικου μοντελου στη χρησιμοποιουμενη ορολογια και στην προβλεπομενη διαδικασια της ιατρικης πραγματογνωμοσυνης. ~~~~σελιδα 9~~~~~ Τριτη νομοθετικη εξελιξη που αφορα στη δικαιοσυνη ευρυτερα αποτελει η ενσωματωση στην ελληνικη εννομη ταξη της Οδηγιας 2012/29/ΕΕ για την προστασια των θυματων εγκληματικοτητας (ν. 4478/2017, Μερος IV). Στοχος της οδηγιας αποτελει η θεσπιση ελαχιστων προτυπων ωστε να λαμβανουν τα θυματα αξιοποινων πραξεων τη δεουσα πληροφορηση, υποστηριξη, προστασια και σεβασμο, χωρις διακριση. Η αναπηρια καταγραφεται ως χαρακτηριστικο που λαμβανεται υποψη στην ατομικη αξιολογηση του θυματος (αρθρο 68). Διακρισεις Η καταπολεμηση των διακρισεων αποτελει βασικο «εργαλειο» για την επιτευξη της αρχης της ισοτητας. Ο ν. 4443/2016 καταργησε τον 3304/2005. Βασικη καινοτομια ειναι οτι διευρυνε το πεδιο των απαγορευμενων λογων διακρισης εντασσοντας τη χρονια παθηση (αρθρο. 1), την αρνηση ευλογων προσαρμογων (αρθρο. 2 παρ. 2 εδ. η΄), τη διακριση λογω σχεσης µε ατομο με αναπηρια και την πολλαπλη και τη διατομεακη διακριση. Σε οργανωτικο επιπεδο, ο Συνηγορος του Πολιτη κατεστη φορεας εποπτειας και προωθησης της εφαρμογης της ισης μεταχειρισης για ολους τους λογους διακρισης στον δημοσιο και στον ιδιωτικο τομεα. Το πεδιο εφαρμογης του νομου ωστοσο παραμενει περιορισμενο στην απασχοληση και στην εργασια αφηνοντας εκτος προστασιας διακρισεις σε τομεις οπως η εκπαιδευση, η κοινωνικη προστασια, η παροχη αγαθων και υπηρεσιων. Στην πρωτη του Εκθεση ως φορεας ισης μεταχειρισης, τον Ιουνιο 2017 [βλ. υποσημειωση 5] ο Συνηγορος του Πολιτη αναφερει οτι 19% των καταγγελιων που ελαβε αφορουσε διακρισεις λογω αναπηριας η χρονιας παθησης, η δευτερη δηλαδη υψηλοτερη κατηγορια διακρισεων μετα τις διακρισεις λογω φυλου (που ηταν 40%). Οι καταγγελιες απηχουν στερεοτυπα και προκαταληψεις, εμμεσες διακρισεις λογω αναπηριας η χρονιας παθησης, ελλιπη σχεδιασμο στην υιοθετηση θετικων μετρων, αρνηση ληψης μετρων ευλογων προσαρμογων αλλα και διακρισεις «λογω σχεσης» [βλ. υποσημειωση 6]. Στην ετησια εκθεση του ο Συνηγορος του Πολιτη αναφερθηκε σε αρκετα σημεια στην αναπηρια ως λογο διακρισης, διαπιστωνοντας σχετικα οτι αφενος η υφισταμενη νομοθεσια παρερμηνευεται αφετερου προκυπτουν ασαφειες η κακη νομοθετηση, καθως και αυθαιρετες διοικητικες πρακτικες [βλ. υποσημειωση 7]. ~~~~σελιδα 10~~~~~ Δικαιοπρακτικη ικανοτητα Στην Ελλαδα, η δικαιοπρακτικη ικανοτητα ρυθμιζεται απο τον Αστικο Κωδικα και βασιζεται στη δικαστικη ‘διαγνωση’ της ικανοτητας του ατομου και, σε περιπτωση μειωμενης ικανοτητας, στον ορισμο τριτου προσωπου (δικαστικου συμπαραστατη) που αποφασιζει ειτε για λογαριασμο ειτε μαζι με το ατομο με αναπηρια. Η διαγνωση της ανικανοτητας για δικαιοπραξια μπορει να ειναι ολικη η μερικη και καταληγει στην υπαγωγη σε πληρη στερητικη, μερικη στερητικη η επικουρικη δικαστικη συμπαρασταση [βλ. υποσημειωση 8]. Οποιαδηποτε δικαιοπραξια απο ανικανο ατομο ειναι ακυρη, ενω τα προσωπα με περιορισμενη ικανοτητα δικαιοπραξιας μπορουν να επιχειρησουν δικαιοπραξια μονο στις περιπτωσεις και στο βαθμο που οριζει ο νομος και η δικαστικη αποφαση. Τα στοιχεια σχετικα με την εφαρμογη του θεσμου της δικαστικης συμπαραστασης στην ελληνικη επικρατεια ειναι περιορισμενα. Ωστοσο, τα στοιχεια για την περιοδο 2007-2011 που αφορουν τις αποφασεις δικαστικης συμπαραστασης απο τα Πρωτοδικεια Αθηνων, Πειραιως, Θεσσαλονικης και Πατρας [βλ. υποσημειωση 9] δειχνουν οτι: • Η εφαρμογη του θεσμου της δικαστικης συμπαραστασης αφορα, στη συντριπτικη πλειοψηφια των περιπτωσεων, στην πληρη στερητικη δικαστικη συμπαρασταση, δηλαδη την πληρη αφαιρεση της δικαιοπρακτικης ικανοτητας του ατομου και τη μεταβιβαση του σε τριτο ατομο. • Ο θεσμος της μερικης δικαστικης συμπαραστασης βρισκει περιορισμενη εφαρμογη. • Ο θεσμος της επικουρικης δικαστικης συμπαραστασης βρισκει εξαιρετικα περιορισμενη εφαρμογη. • Ειναι ελαχιστες οι περιπτωσεις οπου το αιτημα για δικαστικη συμπαρασταση απορριπτεται. ~~~~σελιδα 11~~~~~ Παρα το γεγονος οτι ποιοτικα στοιχεια που να επιτρεπουν την εξαγωγη περισσοτερων συμπερασματων δεν ειναι διαθεσιμα, με βαση τα παραπανω στοιχεια, η «εικονα» της εφαρμογης του θεσμου της δικαστικης συμπαραστασης αφορα στη συντριπτικη πλειοψηφια των περιπτωσεων την πληρη υποκατασταση στη ληψη αποφασεων, γεγονος ασυμβατο με τη λογικη και τις προβλεψεις της Συμβασης (στο βαθμο που τα στοιχεια αυτα αφορουν ατομα με αναπηρια). Το ετος 2017 δεν καταγραφηκαν αλλαγες στο ισχυον θεσμικο πλαισιο. Παιδια με αναπηρια Η προστασια των παιδιων με αναπηρια αποτελει οριζοντιο θεμα που διαπνεει το συνολο των διαταξεων της Συμβασης. Ο ν. 4491/2017 ιδρυσε τον «Εθνικο Μηχανισμο Εκπονησης, Παρακολουθησης και Αξιολογησης Σχεδιων Δρασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου» που υπαγεται στη Γενικη Γραμματεια Ανθρωπινων Δικαιωματων. Οι αρμοδιοτητες του περιλαμβανουν την εκπονηση Εθνικων Σχεδιων Δρασης για τα Δικαιωματα του Παιδιου, εκθεσεων και δεικτων υλοποιησης. Ο ν. 4491/2017 θετει το διοικητικο πλαισιο λειτουργιας του μηχανισμου και δεν περιλαμβανει ουσιαστικες αναφορες στα παιδια και στα δικαιωματα τους, ουτε και προβλεπει ειδικη μεριμνα για τα δικαιωματα των παιδιων με αναπηρια. Με τον ν. 4478/2017 ιδρυθηκαν τα Αυτοτελη Γραφεια Προστασιας Ανηλικων Θυματων, τα «Σπιτια του Παιδιου», για την προστασια των ανηλικων θυματων κακοποιησης. Η αρμοδιοτητα των γραφειων περιλαμβανει, μεταξυ αλλων, την ατομικη αξιολογηση ανηλικων θυματων, την παροχη υπηρεσιων υποστηριξης και τη συνδρομη των αρχων για την εξεταση ανηλικων θυματων. Ειδικη αναφορα στην αναπηρια η στα παιδια με αναπηρια δεν περιλαμβανεται στον νομο. Γυναικες με αναπηρια Το Γενικο Σχολιο 3 της Επιτροπης του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες για τις γυναικες και τα κοριτσια με αναπηρια [βλ. υποσημειωση 10] αναγνωριζει οτι αντιμετωπιζουν εμποδια στους περισσοτερους τομεις της ζωης που οδηγουν σε πολλαπλες και διατομεακες διακρισεις στην ιση προσβαση στην εκπαιδευση, στις οικονομικες ευκαιριες, στην κοινωνικη συμμετοχη, στην προσβαση στη δικαιοσυνη, στην ισοτητα ενωπιον του νομου [βλ. υποσημειωση 11], στη συμμετοχη στην πολιτικη ζωη και στον ελεγχο της ζωης τους. ~~~~σελιδα 12~~~~~ Η Ελλαδα κατεχει ιδιαιτερα χαμηλη θεση στις διεθνεις αξιολογησεις για την ισοτητα των φυλων. Πιο συγκεκριμενα, ο Δεικτης Ισοτητας των Φυλων 2017 (EIGE) βαθμολογει την Ελλαδα με 50,0 στα 100, που αντιστοιχει σε αυξηση 3,2 μοναδων σε σχεση με τη βαθμολογια του 2005, αλλα παραμενει εξαιρετικα χαμηλος. Η Ελλαδα καταλαμβανει την τελευταια θεση στην ΕΕ, υπολειπομενη κατα περιπου 16 μοναδες απο τον ευρωπαικο μεσο ορο (ΕΕ-28) [βλ. υποσημειωση 12].Παρα τις βελτιωσεις σε σχεση με το 2005,το χασμα των φυλων αποτελει κρισιμο προβλημα. Ελαχιστα στοιχεια ‘φωτιζουν’ τη θεση των γυναικων με αναπηρια στην ευρυτερη αυτη εικονα. Συγκεκριμενα, τα υπαρχοντα στοιχεια αναφερονται μονο στον τομεα της εκπαιδευσης οπου μονο το 8% των γυναικων με αναπηρια φαινεται να εχει ολοκληρωσει την τριτοβαθμια εκπαιδευση, εναντι 27% των γυναικων χωρις αναπηρια, ενω για τους ανδρες, τα αντιστοιχα ποσοστα ειναι 13% και 26% [βλ. υποσημειωση 13]. Η εξελιξη που αναφερθηκε, σχετικα με την κατοχυρωση της εννοιας της πολλαπλης διακρισης με τον ν.4443/2016 εμπλουτιζει σημαντικα το νομικο πλαισιο προστασιας κατα των ιδιαιτερων διακρισεων που υφιστανται οι γυναικες με αναπηρια. Ωστοσο, οπως επισημανθηκε, η προστασια αυτη περιοριζεται στον τομεα της απασχολησης και της εργασιας. [Ενοτητα] 2.2 Ανεξαρτητη διαβιωση & ζωη στην κοινοτητα Το αρθρο 19 της Συμβασης αναγνωριζει το δικαιωμα των ατομων με αναπηρια να ζουν στην κοινοτητα, διαθετοντας ισες επιλογες με τους υπολοιπους πολιτες. Το δικαιωμα στην ανεξαρτητη διαβιωση εχει τρια συστατικα στοιχεια: α) τη δυνατοτητα επιλογης του τοπου, τροπου και συνθηκων διαμονης, β) την προσβαση σε υπηρεσιες εντος και εκτος της οικιας, συμπεριλαμβανομενης της απαραιτητης προσωπικης βοηθειας για την ανεξαρτητη διαβιωση, και γ) την ιση προσβαση σε κοινοτικες υπηρεσιες και εγκαταστασεις που αφορουν τον γενικο πληθυσμο. ~~~~σελιδα 13~~~~~ [Υποενοτητα] 2.2.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Το τοπιο της ανεξαρτητης διαβιωσης στην Ελλαδα θα μπορουσε να περιγραφει ως ενα ψηφιδωτο δομων και προγραμματων που δημιουργηθηκαν σε διαφορετικα χρονικα σημεια με σκοπο να εισαγουν η να ενισχυουν την υποστηριζομενη η ανεξαρτητη διαβιωση για επιμερους κατηγοριες ατομων με αναπηρια. Οι παρεμβασεις αυτες ελαβαν χωρα απο τη δεκαετια του 1990 και υστερα, στο πλαισιο των προσπαθειων αποιδρυματοποιησης στο χωρο της ψυχικης αναπηριας (Ψυχαργως, ν. 2716/1999, ΦΕΚ 96/Α) ειτε στο πλαισιο του Εθνικου Συστηματος Υγειας και Κοινωνικης Αλληλεγγυης που αφορουσε αλλες ομαδες ατομων με αναπηρια. Οι δομες και τα προγραμματα περιλαμβανουν: • Στεγες Υποστηριζομενης Διαβιωσης (ΣΥΔ) για ατομα με αναπηρια που αφορουν ατομα με νοητικη αναπηρια • Κεντρα Διημερευσης και Ημερησιας Φροντιδας (ΚΔΗΦ) που παρεχουν υπηρεσιες σε ατομα με αναπηρια και ειδικες εκπαιδευτικες αναγκες • Κεντρα Δημιουργικης Απασχολησης Παιδιων με Αναπηρια (ΚΔΑΠ μεΑ) που απασχολουν δημιουργικα παιδια με αναπηρια • Το Προγραμμα «Βοηθεια στο Σπιτι» που παρεχει φροντιδα σε ηλικιωμενους και ατομα με αναπηριες που ζουν μονοι η δεν εχουν την πληρη φροντιδα της οικογενειας • Κεντρα Εξειδικευμενης Περιθαλψης (Κεντρα Ημερας, Νοσοκομεια Ημερας και Κεντρα Παρεμβασης στην κριση για Ενηλικες, Παιδια η Εφηβους) • Μοναδες και Προγραμματα Ψυχοκοινωνικης Αποκαταστασης για ενηλικες, παιδια η εφηβους, οπως τα Οικοτροφεια, οι Ξενωνες, τα Προστατευμενα Διαμερισματα και οι Φιλοξενουσες Οικογενειες • Ξενωνες (βραχειας, μεσης και μακρας διαρκειας παραμονης, ενδονοσοκομειακους και εξωνοσοκομειακους) για ατομα με ψυχικες διαταραχες και σοβαρα ψυχοκοινωνικα προβληματα • Οικοτροφεια υψηλου βαθμου προστασιας (Οικοτροφεια νεων, ενηλικων και ατομων απο 56 ετων και πανω) για ατομα που χρειαζονται ψυχογηριατρικη φροντιδα, ατομα με νοητικη αναπηρια και δευτερογενεις ψυχικες διαταραχες που ζουν στην κοινοτητα, αλλα εχουν χαμηλο βαθμο αυτοδυναμιας • Προστατευμενα διαμερισματα για ατομα με ψυχικες διαταραχες η νοητικη αναπηρια με δευτερογενεις ψυχικες διαταραχες με αυξημενες ικανοτητες αυτοφροντιδας και αυτοεξυπηρετησης. Ξενωνες η Οικοτροφεια παιδιων η εφηβων με ψυχικες διαταραχες η νοητικη αναπηρια και δευτερογενεις ψυχικες διαταραχες που προσφερουν θεραπευτικο περιβαλλον μακρια απο την οικογενεια. ~~~~σελιδα 14~~~~~ Το 2017 καταγραφεται ως θετικη εξελιξη η χρηματοδοτηση και δημιουργια επιπλεον δομων. Ειδικοτερα, ο αριθμος των ΣΥΔ το 2017 ανηλθε στις 42 με συνολικο αριθμο εξυπηρετουμενων τους 267 [βλ. υποσημειωση 14]. Στις αρνητικες εξελιξεις καταγραφονται τα εντονα προβληματα στην ομαλη χρηματοδοτηση και λειτουργια πολλων δομων απο το προγραμμα ΕΣΠΑ που ειχαν σαν αποτελεσμα σημαντικες διαταραχες στη λειτουργια τους. Συνολικα, ο αριθμος και το ειδος των δομων, ο τροπος οργανωσης και λειτουργιας και η χρηματοδοτηση τους, δεν διεπονται απο κοινους κανονες και ενιαιο σχεδιασμο. Παρα την αυξηση τους, οι δομες δεν επαρκουν για να καλυψουν τις αναγκες των επιμερους κατηγοριων αναπηριας, ενω η γεωγραφικη τους διασπορα ειναι ανισομερης και δεν τεκμηριωνεται σε πληθυσμιακα στοιχεια. Αρνητικο -και απολυτα ασυμβατο με τις προβλεψεις της Συμβασης- παραμενει το γεγονος οτι παραμενουν σε λειτουργια δομες κλειστης φροντιδας ιδρυματικης μορφης. Συμφωνα με στοιχεια της Ελληνικης Στατικης Αρχης, το 2017 λειτουργουσαν 44 Μοναδες Κοινωνικης Φροντιδας οι οποιες προσεφεραν κοινωνικη προστασια σε ατομα με αναπηρια, σε παιδια με και χωρις αναπηρια, σε ηλικιωμενους, σε ανθρωπους με χρονια νοσηματα, σε προσφυγες κ.λπ. Η πλειοψηφια των Μοναδων αυτων προσφερε υπηρεσιες κοινωνικης φροντιδας σε ατομα με αναπηρια και σε ατομα με χρονιες παθησεις [βλ. υποσημειωση 15]. Συνολικα, τα ωφελουμενα ατομα των κλειστων μοναδων φροντιδας ανερχονταν σε 2.894 ενω των ανοιχτων δομων [βλ. υποσημειωση 16] σε 7.946 [βλ. υποσημειωση 17]. Διαχρονικο θεμα αποτελει η ιδρυματοποιηση παιδιων με αναπηρια και η κακομεταχειριση που υφιστανται σε αυτο το πλαισιο. Ερευνα απο το 2014 για την «Χαρτογραφηση της ιδρυματικης και κατ’ οικον φροντιδας των παιδιων στην Ελλαδα» κατεγραψε 85 δομες ιδρυματικης περιθαλψης οι οποιες φιλοξενουν 2,825 νεους και παιδια (με και χωρις αναπηρια) ενω μονο 309 ατομα ζουσαν σε αναδοχη οικογενεια [βλ. υποσημειωση 18]. Η αναπηρια αποτελει τον βασικο λογο εισαγωγης σε ιδρυματα: απο τα 2,825 παιδια και νεους, 883 ειχαν αναπηρια. Η ειδικη εκθεση του Συνηγορου του Πολιτη του 2015 ανεφερε οτι 3000 παιδια διαμενουν σε ιδρυματα παιδικης φροντιδας, εκ των οποιων τα 1000 διαμενουν σε ιδρυματα παιδικης φροντιδας που ανηκουν στον δημοσιο τομεα. Ωστοσο, δεν γινεται ειδικη αναφορα στον αριθμο των παιδιων με αναπηρια [βλ. υποσημειωση 19]. ~~~~σελιδα 15~~~~~ Η κακομεταχειριση στα ιδρυματα εχει απασχολησει κατα καιρους τα ΜΜΕ, ενω εχει αναδειχθει απο τον Συνηγορο του Πολιτη σε ειδικη του εκθεση το 2011. Στην εκθεση του Συνηγορου, επισημαινονται δομικα προβληματα που αφορουν την ελλειψη στοιχειων, την απουσια προδιαγραφων λειτουργιας των ιδρυματων, θεματα αδειοδοτησης, πιστοποιησης, ελεγχου και εποπτειας, θεματα στελεχωσης, ελλειψη δομων αμεσης υποδοχης παιδιων που απομακρυνονται απο το οικογενειακο τους περιβαλλον, ζητηματα ασκησης της επιμελειας και επικοινωνιας µε τη φυσικη οικογενεια, ελλειψεις στη λειτουργια ιδρυματων φιλοξενιας παιδιων µε αναπηρια και χρονιες παθησεις, απουσια εξειδικευμενων δομων για παιδια και εφηβους µε ψυχικες διαταραχες η σοβαρα προβληματα συμπεριφορας, απουσια προβλεψεων για θρησκευτικες και πολιτισμικες αναγκες παιδιων απο μειονοτικες ομαδες, ελλειψεις στην εκπαιδευση, τη φροντιδα υγειας, την κοινωνικη ζωη και την ψυχαγωγια, τη συµµμετοχη και εκφραση γνωμης και την προστασια της ιδιωτικης ζωης [βλ. υποσημειωση 20]. Θετικη εξελιξη που καταγραφηκε το 2017 στον τομεα της ανεξαρτητης διαβιωσης ηταν η εξαγγελια τριετους προγραμματος «Αποιδρυματοποιηση ατομων με αναπηρια» [βλ. υποσημειωση 21] για την οργανωση και λειτουργια δομων, δρασεων και προγραμματων αποιδρυματοποιησης των ατομων με αναπηρια που φιλοξενουνται στο παραρτημα ΑΜΕΑ Λεχαινων του Κεντρου Κοινωνικης Προνοιας Δυτικης Ελλαδας και στα παραρτηματα ΑΜΕΑ του Κεντρου Κοινωνικης Προνοιας Αττικης. Ειδικοτερα, το προγραμμα αφορα στη μεταστεγαση ολων των φιλοξενουμενων σε ασφαλεις και υποστηρικτικες δομες κοινοτικης φροντιδας, και προβλεπεται: η αναπτυξη δομων φιλοξενιας, η αναπτυξη πιλοτικου προγραμματος επαγγελματικης αναδοχης, η αναπτυξη μοναδας βραχειας υποδομης ατομων με αναπηρια, η δημιουργια κινητης μοναδας παροχης υποστηρικτικων υπηρεσιων σε οικογενειες με ατομα με αναπηρια, θετες η αναδοχες, η αναπτυξη κεντρων δημιουργικης απασχολησης και η δημιουργια κεντρων ημερας για ατομα με αναπηρια. Φορεις υλοποιησης οριστηκαν το Κεντρο Κοινωνικης Προνοιας Δυτικης Ελλαδας και το Κεντρο Κοινωνικης Προνοιας Περιφερειας Αττικης, με χρηματοδοτηση υψους 15 εκατομμυριων ευρω για την περιοδο 2018-2020. ~~~~σελιδα 16~~~~~ Σε ο,τι αφορα τις διαστασεις της ανεξαρτητης διαβιωσης περα απο την υπαρξη δομων καταγραφεται ελλειψη στοιχειων και δεδομενων. Με βαση εμπειρικη ερευνα του Οργανισμου Θεμελιωδων Δικαιωματων της Ευρωπαικης Ενωσης το 2012 [βλ. υποσημειωση 22] που εστιασε στη βιωμενη εμπειρια ανεξαρτητης διαβιωσης ατομων με ψυχικη και νοητικη αναπηρια και στην οποια μετειχε και η Ελλαδα, συναγονται καποια οχι ιδιαιτερα αισιοδοξα στοιχεια. Αρχικα, τοσο τα ατομα με νοητικη αναπηρια οσο και τα ατομα με ψυχικη αναπηρια που μετειχαν στην ερευνα εξεφρασαν την επιθυμια για περισσοτερη αυτονομια. Για την πρωτη ομαδα, η πραγματικη δυνατοτητα επιλογης των συνθηκων διαβιωσης αναφερθηκε ως ιδιαιτερα περιορισμενη λογω του μικρου αριθμου δομων, του ισχυρου ρολου της οικογενειας, της ελλειψης πορων και υποστηριξης εξω απο την οικογενεια, της ελλειψης προσβασιμοτητας και του στιγματος που σχετιζεται με τη νοητικη αναπηρια. Η συμβιωση με γονεις η συγγενεις η η εγκατασταση σε ιδρυματα φαινεται ως αναγκαστικη επιλογη. Για τα ατομα με ψυχικη αναπηρια, τα βασικα εμποδια ειναι η περιορισμενη διαθεσιμοτητα καταλληλης στεγης στην κοινοτητα, η ελλειψη υποστηρικτικων υπηρεσιων, το ανυπαρκτο η εξαιρετικα χαμηλο εισοδημα, το ενδεχομενο στερησης της δικαιοπρακτικης ικανοτητας, η απουσια πολιτικων που να στηριζουν την αυτονομια, καθως και οι αρνητικες στασεις και κοινωνικες αντιληψεις. Συνολικα, το συστημα υποστηριζομενης διαβιωσης διεπεται απο λογικη που προτασσει τις δομες εναντι των ατομων, και δεν υποστηριζει την αυτονομια τους, ενω η ελλειψη προσβασιμοτητας και τα εμποδια που προκυπτουν στην πραξη ουσιαστικα «ακυρωνουν» πολλες φορες προσπαθειες με καλες προθεσεις. ~~~~σελιδα 17~~~~~ Ο θεσμος του προσωπικου βοηθου δεν ειναι διαθεσιμος στην Ελλαδα. Συναφης θετικη εξελιξη ειναι ο σχεδιασμος για ενταξη του Προγραμματος «Βοηθεια στο Σπιτι» σε οργανικες μοναδες των Ο.Τ.Α. α΄ βαθμου. Το «Βοηθεια στο Σπιτι», παροτι δεν πληροι τις απαιτησεις του «προσωπικου βοηθου», αποτελει ωστοσο προγραμμα συγγενικης λογικης, το οποιο παρεχει οργανωμενη και συστηματικη φροντιδα σε ηλικιωμενους και ατομα με αναπηριες με στοχο την αυτονομη διαβιωση και την παραμονη στο οικογενειακο και κοινωνικο περιβαλλον. [Ενοτητα] 2.3 Υγεια και αποκατασταση [Υποενοτητα] 2.3.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Αξιολογηση και πιστοποιηση της αναπηριας H πιστοποιηση της αναπηριας γινεται με βαση τον Ενιαιο Πινακα Προσδιορισμου Ποσοστου Αναπηριας (μεθοδος Barema) που εγκριθηκε το 2011 [βλ. υποσημειωση 23] και τροποποιηθηκε το 2012 [βλ. υποσημειωση 24] και το 2017 [βλ. υποσημειωση 25]. Ο πινακας «μεταφραζει» τα σωματικα η αλλα εμποδια σε ποσοστο βασει του οποιου διαπιστωνεται η επιλεξιμοτητα ενος ατομου για επιδοματα και αλλες παροχες. Η πιστοποιηση διενεργειται απο τα Κεντρα Πιστοποιησης Αναπηριας (ΚΕΠΑ). O προσδιορισμος του ποσοστου αναπηριας γινεται με βαση την αξιολογηση των δικαιολογητικων (ιατρικος φακελος) που ο ενδιαφερομενος/η εχει καταθεσει ως μερος της αιτησης του/της για την αξιολογηση της αναπηριας και την προσωπικη διαδραση με τα μελη της ιατρικης επιτροπης. Μετα απο την εξεταση απο την ιατρικη επιτροπη των ΚΕΠΑ χορηγειται Γνωματευση Πιστοποιησης Αναπηριας στην οποια ο/η αιτων/αιτουσα ενημερωνεται για το ποσοστο της αναπηριας του. Σε σχεδιασμο βρισκεται (για εκκινηση απο το 2018 σε πιλοτικη βαση) η ηλεκτρονικη διαδικασια απονομης των προνοιακων αναπηρικων επιδοματων σε χρημα μεσω απο τον ΟΠΕΚΑ [βλ. υποσημειωση 26]. Προσβαση σε υπηρεσιες υγειας Στον τομεα της προσβασης στις υπηρεσιες υγειας, η παρατεταμενη οικονομικη κριση εχει επηρεασει δραματικα τη λειτουργια του συστηματος υγειονομικης περιθαλψης και ψυχικης υγειας. Για παραδειγμα, μεταξυ 2009 και 2015, η χρηματοδοτηση των δημοσιων νοσοκομειων μειωθηκε στο μισο, οι υπηρεσιες διαγνωσης και προληψης μειωθηκαν κατα 20%, ενω οι δαπανες για τη δημοσια υγεια ανερχονται στο 5,2% του ΑΕΠ, οταν ο ευρωπαικος μεσος ορος ειναι 7,5% του ΑΕΠ [βλ. υποσημειωση 27]. Επιπλεον, οι περικοπες στους μισθους του δημοσιου τομεα οδηγησαν την πλειοψηφια των πολιτων, και ιδιαιτερα εκεινων που ανηκουν στις ευαλωτες κοινωνικες ομαδες, να αναζητησουν υπηρεσιες υγειονομικης περιθαλψης στον δημοσιο τομεα. Η μεγαλη ζητηση για δημοσιες υπηρεσιες υγειας και οι σοβαρες περικοπες στον προυπολογισμο των δημοσιων νοσοκομειων, π.χ. μειωση κατα 26% την περιοδο μεταξυ 2009 και 2011, επηρεασαν την ορθη λειτουργια των νοσοκομειων [βλ. υποσημειωση 28]. Επισης, η μειωση του ιατρικου προσωπικου, η αυξηση του χρονου αναμονης για ραντεβου με γιατρο, η ελλειψη ιατρικων προμηθειων στα νοσοκομεια, και κυριως στα περιφερειακα νοσοκομεια, καθως και οι περικοπες στις υπηρεσιες υγειας των δημων, αναδεικνυονται ως σημαντικα εμποδια για την προσβαση των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες υγειονομικης περιθαλψης [βλ. υποσημειωση 29]. ~~~~σελιδα 18~~~~~ Η προσβαση των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες υγειονομικης περιθαλψης εχει επηρεαστει απο την αυστηροποιηση του συστηματος για την αξιολογηση και πιστοποιηση της αναπηριας [βλ. υποσημειωση 30], και απο την επαναξιολογηση της αναπηριας των δικαιουχων παροχων αναπηριας υστερα απο τη μεταρρυθμιση του συστηματος αξιολογησης της αναπηριας το 2011 [βλ. υποσημειωση 31]. Επιπλεον, η επιβαρυνση του προσωπικου προυπολογισμου των ατομων με αναπηρια για τη ληψη υπηρεσιων υγειονομικης περιθαλψης εχει αυξηθει σημαντικα. Σε συνδυασμο με αυτο τα ατομα με αναπηρια πληρωνουν συμμετοχη της ταξεως του 15% για διαγνωστικες εξετασεις στα ιδιωτικα διαγνωστικα κεντρα που ειναι συμβεβλημενα με τον Εθνικο Οργανισμο Παροχης Υπηρεσιων Υγειας (ΕΟΠΥΥ). Αναφορικα με την ψυχικη υγεια ο Οργανισμος Οικονομικης Συνεργασιας και Αναπτυξης (ΟΟΣΑ), στην εκθεση του «Sickness, Disability, and Work: Breaking the Barriers», υποστηριζει οτι «τα προβληματα ψυχικης υγειας αποτελουν μια ανεπιλυτη προκληση» [βλ. υποσημειωση 32]. Η οικονομικη κριση και η κοινωνικοοικονομικη αβεβαιοτητα ενετεινε τα προβληματα ψυχικης υγειας, οπως καταθλιψη, κρισεις πανικου, αυτοκτονιες αυξανοντας την αναγκη για υπηρεσιες ψυχικης υγειας. Παραλληλα, οι περικοπες στον προυπολογισμο του συστηματος ψυχικης υγειας (της ταξης του 20% μεταξυ 2010 και 2011 και επιπλεον 55% μεταξυ 2011 και 2012) οδηγησαν σε υποβαθμιση των υπηρεσιων ψυχικης υγειας, σε ελλειψη προσωπικου στις Μοναδες Ψυχικης Υγειας και εξαντληση του υπαρχοντος προσωπικου, στην εκτεταμενη χρηση τεχνολογιων καθηλωσης και μετρων περιορισμου, καθως και στην ελλειψη επαρκων μοναδων για την παροχη υπηρεσιων ψυχικης υγειας σε ατομα με ψυχοκοινωνικες αναπηριες [βλ. υποσημειωση 33]. ~~~~σελιδα 19~~~~~ Θεμελιωδες δικαιωμα των ατομων με αναπηρια ειναι η ισοτιμη προσβαση στο δημοσιο συστημα υγειας. Ενα θετικο μετρο το οποιο διευρυνει την προσβαση σε υπηρεσιες υγειας σχετιζεται με την ελευθερη προσβαση στη δημοσια υγειονομικη περιθαλψη για ανασφαλιστους και ευαλωτες κοινωνικα ομαδες [βλ. υποσημειωση 34]. Η προσβαση αυτη καλυπτει τη νοσηλεια, τη διαγνωστικη και τη φαρμακευτικη καλυψη και εχει καθολικη ισχυ. Ωστοσο, παραμενουν σοβαρα εμποδια που δυσχεραινουν την ποιοτικη και ισοτιμη προσβαση των ατομων με αναπηρια στη δημοσια υγεια και κυριως στην πρωτοβαθμια φροντιδα υγειας. Οι συνθηκες προσβασιμοτητας στις μοναδες πρωτοβαθμιας φροντιδας υγειας ειναι εξαιρετικα προβληματικες [βλ. υποσημειωση 35]. Μελετη απο το 2015 διαπιστωνει σημαντικες ελλειψεις προσβασιμοτητας για ολες τις κατηγοριες αναπηριας. Τα μεγαλυτερα προβληματα προσβασιμοτητας εμφανιζουν τα περιφερειακα ιατρεια, ακολουθουν τα Κεντρα Υγειας και σε καλυτερη κατασταση εμφανιζονται τα νοσοκομεια, τα οποια ωστοσο, παρουσιαζουν και αυτα σημαντικες ελλειψεις. Αναφορικα με τις μοναδες πρωτοβαθμιας φροντιδας υγειας, η προσεγγιση στις εν λογω δομες καθισταται δυσχερης καθοσον απουσιαζουν οι σημανσεις για θεσεις σταθμευσης αναπηρικων αυτοκινητων καθως και η συνδεση της θεσης με ραμπες προσβασης. Επιπλεον, σε αρκετες μοναδες δεν υπαρχει δυνατοτητα ασφαλους προσβασης και μετακινησης ατομων με κινητικη αναπηρια απο τη σταση της αστικης συγκοινωνιας προς τη μοναδα. Ειναι ενδεικτικο το γεγονος οτι στη συντριπτικη πλειοψηφια των μοναδων πρωτοβαθμιας φροντιδας, ο απαραιτητος οδηγος οδευσης τυφλων στον περιβαλλοντα χωρο απουσιαζει. Επιπροσθετα οι εισοδοι στις μοναδες ειναι σχεδιασμενες πρωτιστως για το γενικο πληθυσμο δυσκολευοντας την αυτονομη προσβαση κυριως των ατομων με κινητικη αναπηρια και χαμηλη οραση. Η προσβασιμοτητα των ανελκυστηρων των Μοναδων Πρωτοβαθμιας Φροντιδας Υγειας ειναι προβληματικη λογω του οτι το 66,2% αυτων δε διαθετει κουμπια με σημανση Μπραιγ [βλ. υποσημειωση 36]. Την ιδια στιγμη το 51,2% των νοσοκομειακων κτηριων, το 69% των κεντρων υγειας, και το 40% των περιφερειακων ιατρειων που διαθετουν ανελκυστηρες δεν εχουν συστημα οπτικης και φωνητικης αναγγελιας οροφων [βλ. υποσημειωση 37]. Συνεπως, οι κωφοι η βαρηκοοι και οι τυφλοι η οι μερικως βλεποντες αντιμετωπιζουν προβλημα αυτονομης μετακινησης. Παραλληλα η εξυπηρετηση και ο εξοπλισμος που προοριζεται για τα ατομα με αναπηρια ειτε απουσιαζουν ειτε αντιμετωπιζουν δυσλειτουργιες, ενω υπαρχει ελλειψη σε προβλεψεις επικοινωνιας για τους χρηστες αναπηρικου αμαξιδιου καθως ειναι μικρος ο αριθμος των τηλεφωνων του κοινου σε χαμηλο υψος. Η προσβαση στην επικοινωνια δεν διευκολυνεται ουτε για τα κωφα ατομα [βλ. υποσημειωση 38]. Εν γενει, η προσβαση στη δημοσια υγεια και ιδιως στην πρωτοβαθμια ειναι σε μεγαλο βαθμο ευκαιριακη καθως δεν υπακουει σε ενιαιες προδιαγραφες. Ειναι ενδεικτικο οτι οπου υφισταται προβλεψεις προσβασιμοτητας, δεν καλυπτουν ολες τις κατηγοριες αναπηριας. Η ως ανω αρνητικη εικονα ενισχυεται και απο την ελλειψη εκπαιδευσης και καταρτισης του προσωπικου των Μοναδων Πρωτοβαθμιας Φροντιδας Υγειας, προκειμενου να εξυπηρετησουν τα ατομα με αναπηρια. Τα δομικα αυτα προβληματα οδηγουν σε αμεσους και εμμεσους περιορισμους του δικαιωματος προσβασης των ατομων με αναπηρια στις υπηρεσιες υγειας γεγονος που τα επιβαρυνει με προσθετες δαπανες για την επιτευξη ενος ικανοποιητικου επιπεδου υγειονομικης φροντιδας [βλ. υποσημειωση 39]. ~~~~σελιδα 20~~~~~ Σε αυτα πρεπει να προσθεσει κανεις τις περιπτωσεις οπου ατομα με αναπηρια εχουν υποστει διακριση απο τους γιατρους που επισκεφτηκαν. Ειτε κατα την επισκεψη τους σε γιατρο για θεμα που αφορα την υγεια τους ειτε κατα την αξιολογηση της αναπηριας τους απο τις υγειονομικες επιτροπες, τα ατομα με αναπηρια εχουν αναφερει οτι οι γιατροι δεν τους εχουν αντιμετωπισει με τον ιδιο τροπο οπως τους ασθενεις χωρις αναπηρια, παραβιαζοντας ετσι τον κωδικα ιατρικης δεοντολογιας. ~~~~σελιδα 21~~~~~ Αποκατασταση Ο Εθνικος Οργανισμος Παροχης Υπηρεσιων Υγειας (ΕΟΠΥΥ) ειναι υπευθυνος για την παροχη υπηρεσιων αποκαταστασης και επαναποκαταστασης στα ατομα με αναπηρια, μεσω του Ενιαιου Κανονισμου Παροχων Υγειας του ΕΟΠΥΥ. Παραδειγματα υπηρεσιων που παρεχει ο ΕΟΠΥΥ ειναι: i) προσβαση στα τμηματα αποκαταστασης των νοσοκομειων, ii) υπηρεσιες αποκαταστασης σε κλειστες μοναδες φροντιδας η σε κεντρα ημερησιας φροντιδας, iii) υπηρεσιες ημερησιας φροντιδας και διαμονη σε κεντρα ημερησιας φροντιδας και iv) καλυψη αναγκων σε φυσιοθεραπειες, λογοθεραπειες, εργοθεραπειες και ψυχοθεραπειες. Ωστοσο, οι παροχες του ΕΟΠΥΥ στους ασφαλισμενους του εχουν υποστει σοβαρες περικοπες ενω υπαρχει σημαντικη ελλειψη υπηρεσιων αποκαταστασης στους τομεις της «μετα» και της εξω-νοσοκομειακης φροντιδας. Συγκεκριμενα, υπαρχουν μονο λιγες διαθεσιμες δομες αποθεραπειας και αποκαταστασης που ανηκουν στον δημοσιο τομεα, με αποτελεσμα οι σχετικες αναγκες να καλυπτονται κυριως απο δομες ιδιωτικου δικαιου. [Ενοτητα] 2.4 Βιοτικο επιπεδο και κοινωνικη προστασια Η Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες απαιτει απο τα συμβαλλομενα κρατη να διασφαλισουν πως τα ατομα με αναπηρια εχουν ιση προσβαση σε υπηρεσιες και προγραμματα κοινωνικης προστασιας και μειωσης της φτωχειας, και οτι παρεχεται η απαιτουμενη κρατικη βοηθεια προκειμενου να καλυψουν τις προσθετες αναγκες που δημιουργουνται λογω της αναπηριας. [Υποενοτητα] 2.4.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Στην Ελλαδα, η παροχη εισοδηματικων ενισχυσεων με την καταβολη προνοιακων επιδοματων ειναι ο βασικος τροπος με τον οποιο το Κρατος «προστατευει» τα ατομα με αναπηρια, παρεχοντας οικονομικα μεσα απαραιτητα για τη διαβιωση. Η επιδοματικη προστασια για τα ατομα με αναπηρια δεν ειναι ενιαια, αλλα αποτελειται απο πληθωρα διαφορετικων προγραμματων για επιμερους κατηγοριες αναπηριας. Τα προγραμματα αυτα διαφοροποιουνται ως προς τις προυποθεσεις χορηγησης αλλα και ως προς το υψος της οικονομικης ενισχυσης. Γενικα, οι προνοιακες παροχες δυσκολα επαρκουν για τη διασφαλιση ενος αξιοπρεπους επιπεδου διαβιωσης, ειδικα σε περιπτωσεις που δεν υπαρχουν αλλα εισοδηματα η ποροι. ~~~~σελιδα 22~~~~~ Συμφωνα με το 1ο Δελτιο Στατιστικης Πληροφορησης του Παρατηρητηριου Θεματων Αναπηριας της Ε.Σ.Αμε.Α, το 38,2% των ατομων με σοβαρο περιορισμο δραστηριοτητας ηλικιας 16 και ανω, καθως και το 43,5% των νοικοκυριων που εχουν μελη με αναπηρια 67% και ανω βρισκεται σε κινδυνο φτωχειας η κοινωνικου αποκλεισμου [βλ. υποσημειωση 40]. Σε ολες τις ηλικιακες ομαδες ο κινδυνος φτωχειας η αποκλεισμου ειναι μεγαλυτερος για τα ατομα με αναπηρια σε συγκριση με τον πληθυσμο χωρις κανεναν περιορισμο. Η διαφορα αυτη λαμβανει τρομακτικες διαστασεις στις ηλικιες εως 54 ετων (της ταξεως των 20 ποσοστιαιων μοναδων με εξαιρεση την ομαδα 20-24). Συνεπως, τα δεδομενα επιβεβαιωνουν τη σχεση της αναπηριας με τη φτωχεια καθως και την επιδραση της βαρυτητας της αναπηριας στην εν λογω συσχετιση [βλ. υποσημειωση 41]. Ειδικοτερα στοιχεια του δελτιου αναδεικνυουν οτι η σχεση αναπηριας και υλικης στερησης ειναι ιδιαιτερα σημαντικη στις παραγωγικες ηλικιες. Ενω το γενικο ποσοστο των ατομων με σοβαρο περιορισμο δραστηριοτητας (16 ετων και ανω) που διαβιει σε νοικοκυρια με υλικη στερηση ειναι 25,7%, στις παραγωγικες ηλικιες 16-64 ετων, εκτοξευεται στο 36,9%. Επιπροσθετα, το 42,8% του πληθυσμου με βαρια αναπηρια και το 28% του πληθυσμου με μετρια αναπηρια στην ηλικια 16-59 ετων διαβιει σε νοικοκυρια με εργασια χαμηλης εντασης, εναντι του 17,1% των ατομων με κανενα περιορισμο δραστηριοτητας [βλ. υποσημειωση 42]. Τελος, στην ομαδα 16-64 ετων το ποσοστο κινδυνου φτωχειας πριν απο τις κοινωνικες μεταβιβασεις (αφαιρωντας δηλαδη τα επιδοματα και τις συνταξεις απο το εισοδημα) αγγιζει το 67% στον πληθυσμο των ατομων με σοβαρη αναπηρια και το 58,1% στην ομαδα με μετριου βαθμου περιορισμο δραστηριοτητας, ενω στον πληθυσμο χωρις αναπηρια ανερχεται στο 42,2%. Ανασταλτικος παραγοντας στη περαιτερω εκτιναξη των υψηλων ποσοστων φτωχειας και αποκλεισμου, υπηρξε το γεγονος οτι κατα τη διαρκεια της κρισης, παρεμειναν αλωβητα τα προνοιακα επιδοματα αναπηριας. ~~~~σελιδα 23~~~~~ [Ενοτητα] 2.5 Εκπαιδευση και καταρτιση Η εκπαιδευση κατεχει θεμελιωδη ρολο στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των ατομων με αναπηρια. Το αρθρο 24 κατοχυρωνει την υποχρεωση για ενα συστημα συμπεριληπτικης εκπαιδευσης (inclusive education) σε ολα τα επιπεδα το οποιο διασφαλιζει την πληρη αναπτυξη των ανθρωπινων δυνατοτητων και της αισθησης αξιοπρεπειας και αυτοεκτιμησης, την ενισχυση του σεβασμου για τα δικαιωματα, τις θεμελιωδεις ελευθεριες και την ανθρωπινη ποικιλομορφια, την αναπτυξη της προσωπικοτητας, των ταλεντων, της δημιουργικοτητας των ατομων με αναπηρια, καθως και των διανοητικων και σωματικων ικανοτητων τους στο μεγιστο βαθμο, και διευκολυνει τα ατομα με αναπηρια να συμμετεχουν αποτελεσματικα σε μια ελευθερη κοινωνια. Το πεδιο εφαρμογης του αρθρου 24 αφορα το συνολο των βαθμιδων της υποχρεωτικης εκπαιδευσης (πρωτοβαθμια και δευτεροβαθμια),την τριτοβαθμια εκπαιδευση, αλλα και την επαγγελματικη καταρτιση, τη δια βιου μαθηση και εκπαιδευση ενηλικων. Ζητουμενο του αρθρου 24 αποτελει η ενταξη των ατομων με αναπηρια στο γενικο συστημα εκπαιδευσης και η διαμορφωση ενος εκπαιδευτικου περιβαλλοντος «συνεκπαιδευσης» το οποιο ανταποκρινεται στις αναγκες ολων των μαθητων και παρεχει την απαραιτητη βοηθεια και υποστηριξη. Το Γενικο Σχολιο 4 της Επιτροπης του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες για το αρθρο 24 εντοπισε ως στοιχεια της ανοιχτης εκπαιδευσης τη διαθεσιμοτητα (availability), την προσβασιμοτητα ολων των στοιχειων της εκπαιδευτικης διαδικασιας (accessibility), την αποδοχη εκ μερους ολων της παρεχομενης εκπαιδευσης (acceptability) και την προσαρμοσιμοτητα (adaptability). [Υποενοτητα] 2.5.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Ο ν. 3699/2008 παροτι καθιερωσε ενα πλαισιο ωστε οι μαθητες με αναπηρια να φοιτουν στα γενικα σχολεια και να λαμβανουν στηριξη αναλογα με τις αναγκες τους, εχει αρκετες αδυναμιες, αρχης γενομενης απο το οτι συντηρει ενα ειδικο νομικο πλαισιο σχετικα με την εκπαιδευση παιδιων με αναπηρια. Εντωμεταξυ, συμφωνα με τα διαθεσιμα στοιχεια, στην πραξη πολλοι μαθητες με αναπηρια εξακολουθουν να λαμβανουν εκπαιδευση σε ειδικα σχολεια, ενω η πλειοψηφια των μαθητων με αναπηρια η/και ειδικες εκπαιδευτικες αναγκες στα γενικα σχολεια, δε λαμβανει ειδικη στηριξη μεσα στο εκπαιδευτικο περιβαλλον [βλ. υποσημειωση 43]. ~~~~σελιδα 24~~~~~ Πιο συγκεκριμενα, ο μαθητικος πληθυσμος με αναπηρια η/και ειδικες εκπαιδευτικες αναγκες (με επισημη αξιολογηση/γνωματευση) ανερχεται το σχολικο ετος 2017-18 σε 90.743 μαθητες [βλ. υποσημειωση 44]. Το 70% αυτων των μαθητων ειναι αγορια. Οι μαθητες με αναπηρια η/και ειδικες εκπαιδευτικες αναγκες αποτελουν το 6.3% του συνολικου μαθητικου πληθυσμου της χωρας και στη μεγαλη πλειονοτητα τους (88%), φοιτουν σε γενικα σχολεια της α/βαθμιας και της β/βαθμιας εκπαιδευσης. Ειδικοτερα: • Ο μαθητικος πληθυσμος των ειδικων σχολειων ανερχεται σε 10.809 μαθητες και αποτελειται κυριως απο μαθητες με: νοητικη αναπηρια (36.3%),αυτισμο (29.9%) και πολλαπλες αναπηριες (13.7%). • Σε γενικα σχολεια φοιτουν 79.934 με επισημη αξιολογηση/γνωματευση αναπηριας η/και ειδικης εκπαιδευτικης αναγκης. • Το 57.3% των μαθητων με αναπηρια η/και ειδικες εκπαιδευτικες αναγκες (με γνωματευση) στα γενικα σχολεια δε λαμβανει εξειδικευμενη υποστηριξη περα απο τον εκπαιδευτικο της γενικης ταξης. • Ο αριθμος των μαθητων που λαμβανει εξειδικευμενη υποστηριξη περιοριζεται δραματικα κατα το περασμα απο την πρωτοβαθμια στη κατωτερη δευτεροβαθμια και στην ανωτερη δευτεροβαθμια εκπαιδευση, οπου ποσοστο μαθητων ανω του 90% φοιτουν υποστηριζομενοι μονο απο τους εκπαιδευτικους της ταξης. • Σε τμηματα ενταξης (Τ.Ε) φοιτουν το 32% των μαθητων με αναπηρια η/και ειδικες εκπαιδευτικες αναγκες, και μονο το 7% των μαθητων Ε.Α.Ε. υποστηριζεται με παραλληλη στηριξη. • Στα τμηματα ενταξης φοιτησαν συνολικα 39.440, εκ των οποιων, μονο οι 25.542 μαθητες ειχαν επισημη αξιολογηση/γνωματευση. • Το 78% των μαθητων που ελαβε παραλληλη στηριξη, υποστηριχθηκε λιγοτερο απο 20 ωρες την εβδομαδα. 717 μαθητες που ειχαν λαβει εγκριση, τελικα δεν υποστηριχθηκαν με παραλληλη στηριξη. Επιπροσθετως, η γενικη στηριξη που παρεχεται στα γενικα σχολεια (ψυχολογοι, κοινωνικοι λειτουργοι, εργοθεραπευτες κ.λπ.) ειναι περιορισμενη λογω ελλειψης προσωπικου (το 2014 στη δευτεροβαθμια εκπαιδευση υπηρχαν συνολικα μολις 263 ειδικοι λειτουργοι για 1794 σχολικες μοναδες). Πολλα παιδια αντιμετωπιζουν εμποδια στην ενταξη στην εκπαιδευση εξαιτιας της ελλειψης σχολικων νοσηλευτων και ειδικου βοηθητικου προσωπικου. Αντιπροσωπευτικο παραδειγμα αποτελουν οι μαθητες με διαβητη [βλ. υποσημειωση 45]. ~~~~σελιδα 25~~~~~ Ο Συνηγορος του Πολιτη, στην ετησια εκθεση του για το 2017, επισημαινει ως μεγιστο προβλημα, σχετικα με την εφαρμογη της συμπεριληπτικης εκπαιδευσης, την ελλειψη διαθεσιμοτητας οικονομικων πορων για την επαρκη καλυψη των αναγκων στηριξης ολων των μαθητων [βλ. υποσημειωση 46]. Ερευνα του Υπουργειου Παιδειας (2017) δειχνει οτι μεγαλος αριθμος σχολικων κτιριων δεν πληροι ουτε τις ελαχιστες προδιαγραφες φυσικης προσβασιμοτητας. Το εκπαιδευτικο υλικο, οι υπηρεσιες και ο εξοπλισμος, το ηλεκτρονικο περιβαλλον και οι πληροφοριες που παρεχονται στους μαθητες παραμενουν σε μεγαλο βαθμο μη προσβασιμα. Οι τυφλοι η μερικως βλεποντες μαθητες αντιμετωπιζουν προβληματα σχετικα με την προσβασιμοτητα του εκπαιδευτικου υλικου. Πολλα σχολικα βιβλια ειτε δεν εχουν ακομη εκτυπωθει σε γραφη Μπραιγ, ειτε εχουν εκτυπωθει λανθασμενα - χωρις χρηση των διαθεσιμων τεχνολογιων [βλ. υποσημειωση 47]. Αλλη βασικη αδυναμια του Ελληνικου εκπαιδευτικου συστηματος ειναι η περιορισμενη προσβαση σε υπηρεσιες πρωιμης παρεμβασης και προσχολικης αγωγης για παιδια με αναπηρια. Η αναπτυξη δημοσιων δομων πρωιμης παρεμβασης, οπως προβλεπεται στον ν. 3699/2008, δεν εχει προχωρησει. Συμφωνα με την Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου, στην Ελλαδα το ειδικο εκπαιδευτικο συστημα εξακολουθει να θεωρειται κατωτερο απο το γενικο [βλ. υποσημειωση 48]. Η ανιση μεταχειριση της εκπαιδευσης των μαθητων με αναπηρια ειναι εμφανης στην χρηματοδοτηση. Οπως δειχνει η αρχικη εκθεση της Ελλαδας στην Επιτροπη του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες για την εφαρμογη της Συμβασης, η πλειονοτητα των εκπαιδευτικων της ειδικης αγωγης και οι υπηρεσιες υποστηριξης, χρηματοδοτουνται σχεδον αποκλειστικα απο το Εθνικο Στρατηγικο Πλαισιο Αναφορας (ΕΣΠΑ). Ως αποτελεσμα, η ειδικη εκπαιδευση παρεχεται κυριως απο εκτακτο προσωπικο, με το 80% του εκπαιδευτικου προσωπικου των ειδικων σχολειων να αλλαζει καθε σχολικο ετος. ~~~~σελιδα 26~~~~~ Οσον αφορα στην τριτοβαθμια εκπαιδευση, τα νομοθετικα μετρα που αφορουν τη δυνατοτητα εισαγωγης στα ανωτατα εκπαιδευτικα ιδρυματα πρεπει να συμπληρωθουν απο την εξασφαλιση της αναγκαιας προσβασιμοτητας των εκπαιδευτικων υποδομων και του εκπαιδευτικου υλικου. [Ενοτητα] 2.6 Εργασια και Απασχοληση Το δικαιωμα στην εργασια και στην απασχοληση αποτελει βασικη προυποθεση για την αναπτυξη της προσωπικοτητας και της δημιουργικοτητας του ατομου, αλλα και για τη διασφαλιση της αυτονομιας και της ανεξαρτησιας του. Το δικαιωμα αυτο, οπως κατοχυρωνεται στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες, αφορα στην ελευθερη επιλογη της εργασιας και στη συμμετοχη σε ενα προσβασιμο εργασιακο περιβαλλον που επιτρεπει τη διασφαλιση των απαραιτητων προς βιοπορισμο. Απωτερο στοχο του αρθρου 27 αποτελει η ενταξη των ατομων με αναπηρια σε μια αγορα εργασιας που ειναι ανοικτη σε ολους. Για το σκοπο αυτο απαιτειται η ιση μεταχειριση, η αφαιρεση των υφισταμενων εμποδιων αλλα και η ληψη θετικων μετρων για την αντιμετωπιση των υφισταμενων διακρισεων. [Υποενοτητα] 2.6.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Στο περιθωριο του κοσμου της εργασιας θετει η ελληνικη κοινωνια τα ατομα με σοβαρη αναπηρια, πολλα απο τα οποια δεν εχουν ουτε θα αποκτησουν καποια εργασιακη εμπειρια, με αποτελεσμα να στερουνται της δυνατοτητας για αξιοπρεπη και ανεξαρτητη διαβιωση. Το χασμα απασχολησης, δηλαδη η ποσοστιαια διαφορα των απασχολουμενων ατομων με σοβαρη αναπηρια σε σχεση με τον πληθυσμο χωρις αναπηρια ειναι εξαιρετικα υψηλο στις κατεξοχην παραγωγικες ηλικιες απο 25 εως 54 ετων σημειωνοντας τη μεγιστη τιμη στην ηλικια 35 εως 39 ετων (43,8). Εκτιμαται οτι το 60% των νεων 25-29 ετων με σοβαρη αναπηρια ειναι ανεργοι [βλ. υποσημειωση 49]. Ταυτοχρονα, σχεδον 9 στους 10 νεους (83,7%) ηλικιας 20-24 ετων με σοβαρη αναπηρια δεν εχει καμια εργασιακη εμπειρια. Το ιδιο ισχυει για το 72% των νεων 25-29 ετων και το 55,5% των ατομων ηλικιας 30-34 ετων. Οι γυναικες με σοβαρη αναπηρια βρισκονται σε δυσμενεστερη θεση, υπολειπομενες στο δεικτη της απασχολησης κατα 25,3 ποσοστιαιες μοναδες (22,2% στις γυναικες χωρις αναπηρια και 47,5%). ~~~~σελιδα 27~~~~~ Ο δεικτης ανεργιας στον πληθυσμο των ατομων με σοβαρη αναπηρια ειναι 39% και λιγο χαμηλοτερος (29,3%) για ατομα με μετριο περιορισμο – αναπηρια. Σε καθε περιπτωση ειναι υψηλοτερος σε σχεση με τον πληθυσμο χωρις αναπηρια (24,6%). Ο ν. 2643/1998 ειχε περιορισμενο αντικτυπο στο ποσοστο απασχολησης των ατομων με αναπηρια στον δημοσιο τομεα και σχεδον καμια επιδραση στον ιδιωτικο τομεα. Ο ν. 4440/2016 θεσπισε νεο νομικο πλαισιο για την προσληψη ατομων με αναπηρια και μελων των οικογενειων τους στον δημοσιο τομεα, αυξανοντας σημαντικα τον αριθμο των εργαζομενων στον δημοσιο τομεα κατα τα δυο ετη εφαρμογης του. Οι δημοσιες υπηρεσιες, τα νομικα προσωπα δημοσιου δικαιου, οι οργανισμοι τοπικης αυτοδιοικησης α΄ και β΄ βαθμου και οι φορεις του δημοσιου τομεα υποχρεουνται να προσλαμβανουν ατομα με αναπηρια σε συγκεκριμενες θεσεις (ν. 4440/2016, αρθρο 25). Ο νομος αφορα κενες θεσεις μονο στον δημοσιο τομεα ενω λειπουν μετρα για την τοποθετηση ατομων με αναπηρια στην ανοιχτη αγορα εργασιας. Το 2017, ο Οργανισμος Απασχολησης Εργατικου Δυναμικου (ΟΑΕΔ) υλοποιησε προγραμμα ενισχυσης εργοδοτων για την προσληψη ατομων με αναπηρια. Ωφελουμενοι ηταν ανεργα ατομα με αναπηρια των οποιων η απασχοληση επιχορηγουνταν για 12 εως 24 μηνες. Το προγραμμα αφορουσε ιδιωτικες επιχειρησεις, συνεταιρισμους, φορεις κοινωνικης και αλληλεγγυας οικονομιας, και γενικα εργοδοτες του ιδιωτικου τομεα, τοπικες και περιφερειακες επιχειρησεις της Τοπικης Αυτοδιοικησης. Ο ΟΑΕΔ καλυπτε επισης το 90% της δαπανης για εργονομικες προσαρμογες για τη θεση εργασιας. Πρωτοβουλιες για την υποστηριξη της απασχολησης ατομων με αναπηρια στην κοινωνικη οικονομια χρηματοδοτηθηκαν απο το επιχειρησιακο προγραμμα «Αναπτυξη Ανθρωπινου Δυναμικου, Εκπαιδευση & Δια Βιου Μαθηση». Εμποδια καταγραφονται ωστοσο και στην συμμετοχη των ατομων με αναπηρια στην Κοινωνικη και Αλληλεγγυα Οικονομια. Αφορουν την ελλειψη εργασιακης εμπειριας, την μη ενσωματωση της διαστασης της αναπηριας σε ολους τους τυπους Κοινωνικης Συνεταιριστικης Επιχειρησης (ΚοινΣΕπ), την μη αξιοποιηση του θεσμου των Σχολικων Συνεταιρισμων σε σχολεια ειδικης αγωγης, αλλα και το νομικο πλαισιο που δεν επιτρεπει σε ατομα υπο δικαστικη συμπαρασταση να ειναι μελη ΚοινΣΕπ λογω ελλειψης δικαιοπρακτικης ικανοτητας. ~~~~σελιδα 28~~~~~ Αλλο εμποδιο που αντιμετωπιζουν τα ατομα με αναπηρια και χρονιες παθησεις κατα την αναζητηση εργασιας αφορα στη συναλλαγη τους με τον Οργανισμο Απασχολησης Εργατικου Δυναμικου (ΟΑΕΔ), που ειναι η κεντρικη δομη διαχειρισης των ενεργητικων πολιτικων απασχολησης. Δεδομενου οτι δεν υπαρχουν εκπροσωποι του αναπηρικου κινηματος στο Διοικητικο Συμβουλιο του ΟΑΕΔ, η διασταση της αναπηριας δεν ενσωματωνεται στον σχεδιασμο πολιτικης. Επισης, ο ιστοτοπος του ΟΑΕΔ δεν ειναι προσβασιμος και τα προγραμματα για τη δημιουργια νεων θεσεων εργασιας συνηθως δεν παρεχουν κινητρα για την προσληψη ατομων με αναπηρια. [Ενοτητα] 2.7 Συμμετοχη στον πολιτισμο, στον αθλητισμο και την ψυχαγωγια Η «πολιτιστικη συμμετοχη» εχει καθοριστικη σημασια στην ενταξη των ατομων με αναπηρια στην κοινωνια. Το αρθρο 30 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες κατοχυρωνει την ιση προσβαση σε ενα ευρυ φασμα πολιτιστικων και ψυχαγωγικων δραστηριοτητων και υλικου, οπως τηλεοπτικα προγραμματα, ταινιες, θεατρα, κινηματογραφους, και λοιπες πολιτιστικες δραστηριοτητες, μουσεια, βιβλιοθηκες, τουριστικες υπηρεσιες, μνημεια, και περιοχες εθνικης πολιτιστικης σημασιας κ.α.. Επιταγη της Συμβασης ειναι, ολες οι αθλητικες και ψυχαγωγικες δραστηριοτητες να ειναι ανοικτες και προσβασιμες σε ολους, σε επιπεδο πληροφοριας, διαφημισης, επικοινωνιας, προσβασιμοτητας και σχεδιασμου. Επισης, με το αρθρο 30 αναγνωριζεται η ιδιαιτερη πολιτιστικη και γλωσσικη ταυτοτητα των ατομων με αναπηρια και απαιτειται απο τα κρατη η προωθηση της. [Υποενοτητα] 2.7.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Το ελληνικο θεσμικο πλαισιο περιλαμβανει ρυθμισεις για τους επιμερους τομεις που καλυπτονται απο το αρθρο 30 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες και που αφορουν τοσο στη φυσικη προσβασιμοτητα χωρων αθλητισμου, πολιτισμου και ψυχαγωγιας οσο και αλλες παραμετρους της προσβασης. Ωστοσο οι εν λογω προβλεψεις, ειναι μεμονωμενες, κατακερματισμενες και δε διασφαλιζουν ουσιαστικη απολαυση του δικαιωματος συμμετοχης ουτε σε ολα τα ατομα με αναπηρια ουτε σε ιση βαση με τα ατομα χωρις αναπηρια. Το Παρατηρητηριο Θεματων Αναπηριας της Ε.Σ.Α.μεΑ. στο 4ο Δελτιο Στατιστικης Πληροφορησης δημοσιευσε στοιχεια που δειχνουν οτι η συμμετοχη των ατομων με αναπηρια σε πολιτιστικες, και αθλητικες δραστηριοτητες ειναι στις χαμηλοτερες θεσεις μεταξυ των κρατων μελων της ΕΕ [βλ. υποσημειωση 50]. Ειδικοτερα: ~~~~σελιδα 29~~~~~ • Το 70% των ατομων με σοβαρη αναπηρια 16-64 ετων δεν ειχε καμια καλλιτεχνικη ενασχοληση (hobby) τους τελευταιους 12 μηνες. Το αντιστοιχο ποσοστο στα ατομα διχως αναπηρια ειναι 40%. • Μονο 5,4%του πληθυσμου των ατομων με σοβαρη αναπηρια εχει επισκεφτει αρχαιολογικο χωρο η μουσειο – εστω και μια φορα τους τελευταιους δωδεκα μηνες, εναντι του 20,1% των ατομων χωρις περιορισμο δραστηριοτητας. • 11,5% των ατομων με σοβαρη αναπηρια εχει παρακολουθησει ζωντανες παραστασεις (θεατρικες, μουσικες κ.α.) σε σχεση με το 40% των ατομων χωρις περιορισμο δραστηριοτητας. • 7%των ατομων με σοβαρη αναπηρια εχει παρακολουθησει ζωντανη αθλητικη εκδηλωση, ενω το αντιστοιχο ποσοστο στον γενικο πληθυσμο ειναι 32,1%. • Μονο το 7,7% του πληθυσμου με σοβαρη αναπηρια εχει παρακολουθησει κινηματογραφο, ενω στα ατομα χωρις αναπηρια το αντιστοιχο ποσοστο ειναι 40%. Βασικα εμποδια στην προσβαση σε πολιτιστικες δραστηριοτητες παραμενουν η περιορισμενη προσβασιμοτητα στο φυσικο και δομημενο περιβαλλον, στα πολιτιστικα αγαθα και τις πολιτιστικες και αθλητικες υποδομες, στους χωρους αναψυχης και δημιουργικης απασχολησης και η ελλιπης προσβασιμοτητα του ψηφιακου περιβαλλοντος (διαδικτυο, social media κ.λπ.) αλλα και της επικοινωνιας και των μεσων marketing και διαχυσης της πληροφοριας. [Ενοτητα] 2.8 Φυσικη και ηλεκτρονικη προσβασιμοτητα Η προσβασιμοτητα αποτελει δικαιωμα –και εννοια- που διατρεχει οριζοντια τη δικαιωματικη προσεγγιση της αναπηριας και αφορα ευρυτερα τα εμποδιζομενα ατομα. Χωρις πληρη προσβασιμοτητα η ισοτιμη και πληρης συμμετοχη καθισταται κενη περιεχομενου. Το αρθρο 9 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες οριοθετει την προσβασιμοτητα σε ολο της το ευρος που περιλαμβανει το φυσικο περιβαλλον, τα μεσα μεταφορας, την πληροφορια και τις επικοινωνιες, συμπεριλαμβανομενων των τεχνολογιων και συστηματων πληροφοριας και επικοινωνιων, καθως και τις εγκαταστασεις και υπηρεσιες που ειναι ανοικτες στο κοινο. Οι απαιτησεις προσβασιμοτητας αφορουν κατ’ ελαχιστον τα κτιρια, τους δρομους, τις μεταφορες, τα σχολεια, τις κατοικιες, τις ιατρικες εγκαταστασεις, τους εργασιακους χωρους, τις πληροφοριες, επικοινωνιες και λοιπες υπηρεσιες, συμπεριλαμβανομενων και των ηλεκτρονικων υπηρεσιων και των υπηρεσιων εκτακτης αναγκης. ~~~~σελιδα 30~~~~~ Το 2ο Γενικο Σχολιο της Επιτροπης του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες [βλ. υποσημειωση 51] επισημαινει οτι προσβασιμοτητα πρεπει να αντιμετωπιστει σε ολο της το ευρος, ανεξαρτητα απο τον δημοσιο η ιδιωτικο χαρακτηρα των υποδομων η εγκαταστασεων η υπηρεσιων. Η προσβασιμοτητα αφορα τοσο τη διασφαλιση της προσβασης σε υφισταμενες οσο και σε νεες υποδομες και υπηρεσιες. Η καθολικη προσβασιμοτητα διασφαλιζεται με την εφαρμογη των αρχων του «Καθολικου Σχεδιασμου»/ «Σχεδιασμου για Ολους» στο σχεδιασμο υποδομων, εξοπλισμων, υπηρεσιων και πολιτικων/διαδικασιων. [Υποενοτητα] 2.8.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Ερευνα του Ευρωβαρομετρου το 2012 με αντικειμενο την προσβασιμοτητα [βλ. υποσημειωση 52] εστιασε στις δυσκολιες που αντιμετωπιζουν τα ατομα με αναπηρια στην προσβασιμοτητα αγαθων και υπηρεσιων και στα ωφεληματα που προκυπτουν απο την αφαιρεση εμποδιων προσβασιμοτητας. Στην Ελλαδα, το 28% των ερωτωμενων ανεφερε οτι οι ιδιοι η ατομα στο νοικοκυριο τους εχουν μακροχρονια ασθενεια η προβλημα υγειας με διαρκεια μεγαλυτερη του 6μηνου (το αντιστοιχο ποσοστο στην ΕΕ ηταν 29%), ενω 84% των ερωτωμενων συμφωνει οτι τα εμποδια προσβασιμοτητας δυσχεραινουν περισσοτερο τα ατομα με αναπηρια στη μεταβαση τους στο σχολειο, στην εργασια, στη μετακινηση, στις διακοπες. Εμποδια καταγραφονται σε μια σειρα απο τομεις: στην προσβαση σε μεσα μεταφορας (22%), στα πεζοδρομια η στη διασχιση δρομων (34%), στην προσβαση σε κτιρια η σε ανοιχτο δημοσιο χωρο (23%), στη χρηση ηλεκτρονικου υπολογιστη η τηλεφωνου (10%), στην αγορα προιοντος η υπηρεσιας (11%), στην ψηφο (10%), στη χρηση ιστοσελιδων επισημων αρχων (10%), στη χρηση εμπορικων ιστοσελιδων (9%). Σε ολα τα παραπανω στοιχεια, η Ελλαδα υπολειπεται σημαντικα του μεσου ορου των χωρων της ΕΕ. ~~~~σελιδα 31~~~~~ Η σημαντικοτερη εξελιξη στα θεματα της προσβασιμοτητας το 2017 αφορα την κατοχυρωση στον ν. 4488/2017 του καθολικου σχεδιασμου διοικητικων προιοντων, περιβαλλοντων και υπηρεσιων, της υποχρεωσης των διοικητικων οργανων και αρχων να διασφαλιζουν την προσβαση στο φυσικο, δομημενο και ηλεκτρονικο περιβαλλον και την υποχρεωση των διοικητικων οργανων και αρχων να παρεχουν προσφορα μεσα επικοινωνιας και προσβαση στην πληροφορηση οταν συναλλασσονται με ατομα με αναπηρια. Ο καθολικος σχεδιασμος πολιτικων, υπηρεσιων, περιβαλλοντων, προιοντων και διαδικασιων, στοχο εχει αυτα να μπορουν να χρησιμοποιουνται απο ολους στο μεγαλυτερο δυνατο βαθμο, χωρις να απαιτουνται ειδικες προσαρμογες η εξειδικευμενος σχεδιασμος. Η επικαιροποιηση των προδιαγραφων και των οδηγιων εφαρμογης των αρχων του καθολικου σχεδιασμου γινεται σε διαβουλευση με οργανωσεις του αναπηρικου κινηματος. Για την αρση εμποδιων κατοχυρωνεται επισης η υποχρεωση των διοικητικων οργανων και αρχων να λαμβανουν ευλογες προσαρμογες, δηλαδη μετρα προσαρμοσμενα στις ιδιαιτερες αναγκες ενος η περισσοτερων ατομων με αναπηρια προκειμενου να διασφαλιστει η ιση μεταχειριση. Οι ευλογες προσαρμογες παρεχονται υπο την προυποθεση οτι δεν επιβαλλουν δυσαναλογο η αδικαιολογητο βαρος και περιλαμβανουν ενδεικτικα, την παροχη υποστηρικτικης τεχνολογιας, την προσωπικη βοηθεια, την παρεμβολη ενδιαμεσων, την εξατομικευμενη προσαρμογη διαδικασιων η πρακτικων, την παροχη εξειδικευμενων και βοηθητικων υπηρεσιων επικοινωνιας. Σε ο,τι αφορα την προσβασιμοτητα του φυσικου και δομημενου περιβαλλοντος το αρθρο 64 του ν. 4488/2017 διασφαλιζει την υποχρεωση των αρχων να μεριμνουν για την ισοτιμη προσβαση των ατομων με αναπηρια στο φυσικο και δομημενο περιβαλλον, τοσο σε συνηθεις συνθηκες οσο και σε καταστασεις εκτακτης αναγκης. Περαν της γενικης αυτης υποχρεωσης, ο Νεος Οικοδομικος Κανονισμος [βλ. υποσημειωση 53] λαμβανει υποψη τη διασταση της αναπηριας θετοντας προσβασιμες προδιαγραφες σε νεοδμητα κτιρια. Ο ν. 4495/2017 ‘Ελεγχος και προστασια του Δομημενου Περιβαλλοντος και αλλες διαταξεις’ εισηγαγε μηχανισμο και μεσα ελεγχου της ποιοτητας του δομημενου περιβαλλοντος. Ειδικοτερα, προβλεπει τη συγκροτηση α) Κεντρικης Επιτροπης Προσβασιμοτητας (αρθρο 19) η οποια εισηγειται βελτιωσεις του θεσμικου πλαισιου για την προσβασιμοτητα δομικων εργων και κοινοχρηστων χωρων απο εμποδιζομενα ατομα, παρεχει οδηγιες, εξεταζει προσφυγες, και β) Περιφερειακων Επιτροπων Προσβασιμοτητας (αρθρο 18) που γνωμοδοτουν για θεματα προσβασιμοτητας και για την εφαρμογη των διαταξεων του Νεου Οικοδομικου Κανονισμου και του Κτιριοδομικου Κανονισμου. Σε ολες τις Επιτροπες μετεχουν Εκπροσωποι των ατομων με αναπηρια. Η μελετη προσβασιμοτητας αποτελει προυποθεση για τη χορηγηση οικοδομικης αδειας (αρθρο 40). Επιπλεον, οι δρασεις περιβαλλοντικου ισοζυγιου που μπορουν να χρηματοδοτηθουν απο το Πρασινο Ταμειο (αρθρο 77) περιλαμβανουν τη βελτιωση και αναβαθμιση της προσβασιμοτητας κοινοχρηστων χωρων, παιδοτοπων, πλατειων, χωρων πρασινου και αστικου εξοπλισμου για ατομα με αναπηρια η εμποδιζομενα ατομα. ~~~~σελιδα 32~~~~~ Προσβασιμοτητα διοικητικης επικοινωνιας Το αρθρο 65 του ν. 4488/2017 κατοχυρωσε την υποχρεωση των διοικητικων οργανων και αρχων που συναλλασσονται με ατομα με αναπηρια να παρεχουν προσφορα μεσα επικοινωνιας και προσβαση στην πληροφορηση. Η υποχρεωση αυτη περιλαμβανει ενδεικτικα, την προσβαση στα δημοσια εγγραφα και την κοινοποιηση διοικητικων πραξεων σε ατομα με αναπηρια σε προσβασιμες μορφες, καθως και τη διασφαλιση της προηγουμενης ακροασης. Τα ειδη των προσφορων μεσων, των προσβασιμων μορφων και των τροπων επικοινωνιας που υιοθετουνται απο τις υπηρεσιες της Δημοσιας Διοικησης οριζονται με υπουργικη αποφαση. Η ελληνικη νοηματικη γλωσσα αναγνωριστηκε ως ισοτιμη με την ελληνικη γλωσσα, ενω η ελληνικη γραφη Μπραιγ αναγνωριστηκε ως τροπος γραφης των τυφλων Ελληνων πολιτων. Προσβασιμοτητα ψηφιακου χωρου και επικοινωνιας Το αρθρο 5A του Συνταγματος κατοχυρωνει το δικαιωμα ολων στην κοινωνια της πληροφοριας. Το αρθρο 64 του ν. 4488/2017 διασφαλιζει την υποχρεωση των διοικητικων οργανων και αρχων να μεριμνουν για την ισοτιμη προσβαση των ατομων με αναπηρια στο ηλεκτρονικο περιβαλλον, στις ηλεκτρονικες επικοινωνιες, πληροφοριες και υπηρεσιες, περιλαμβανομενων των μεσων ενημερωσης και των υπηρεσιων διαδικτυου. Ο ν. 3861/2010 για το προγραμμα Διαυγεια [βλ. υποσημειωση 54] προβλεπει (αρθρο 6 παρ. 6) την υποχρεωση προσβασιμοτητας ιστοσελιδων οπου αναρτωνται νομοι και αλλες πραξεις, ενω ο ν. 3979/2011 για την ηλεκτρονικη διακυβερνηση [βλ. υποσημειωση 55] θεσπισε γενικη υποχρεωση διαμορφωσης της πληροφοριας, της επικοινωνιας και των ηλεκτρονικων υπηρεσιων με τροπο που να λαμβανει υποψη την προσβασιμοτητα απο ατομα με αναπηριες (αρθρο 4 παρ. 7), ειδικα στον σχεδιασμο εφαρμογων. Στην πραξη ωστοσο, και περα απο τις νομοθετικες προβλεψεις, η προσβασιμοτητα ιστοσελιδων στον δημοσιο και ιδιωτικο τομεα παραμενει ιδιαιτερα περιορισμενη. ~~~~σελιδα 33~~~~~ Προσβασιμοτητα μεσων και υποδομων μαζικης μεταφορας Η μεριμνα για τη διευκολυνση των μετακινησεων εμποδιζομενων ατομων με την Αστικη Συγκοινωνια γινεται με την διαθεσιμοτητα ραμπων, την ενημερωση των οδηγων και τη δημιουργια ειδικης γραμμης παραπονων. Ο ΟΑΣΑ εχει θεση σε λειτουργια τηλεφωνικη γραμμη αποκλειστικης εξυπηρετησης ατομων με αναπηρια ενω με μεριμνα της Ο.ΣΥ. Α.Ε λειτουργει υπηρεσια που παρεχει δωρεαν μετακινηση σε οσους δε μπορουν να εξυπηρετηθουν απο τα συμβατικα οχηματα των αστικων συγκοινωνιων. Η υπηρεσια διαθετει τρια (3) ειδικα οχηματα με μικρο αριθμο (3 - 7) θεσεων για επιβατες, θεσεις (3 - 4) για αναπηρικα αμαξιδια και μια θεση συνοδου. Η χρηση της υπηρεσιας γινεται με ραντεβου και εφοσον υπαρχει διαθεσιμο οχημα [βλ. υποσημειωση 56]. Επιβατηγα πλοια Η προσβασιμοτητα στα επιβατηγα πλοια εχει αντιμετωπιστει με δυο εγκυκλιους [βλ. υποσημειωση 57] που αφορουσαν την «Καταρτιση σχεδιου δρασης για την εφαρμογη της Κ.Ο. 2003/24/ΕΚ «Απαιτησεις Ασφαλειας για ΑμεΑ στα δρομολογιακα πλοια» και «Διευκρινιστικες Οδηγιες για την Εφαρμογη του Εθνικου Σχεδιου Δρασης αναφορικα με τα ΑμεΑ» Υπηρεσιες διευκολυνσης της κινητικοτητας Ειδικο δελτιο σταθμευσης δικαιουνται ορισμενες κατηγοριες ατομων με αναπηρια [βλ. υποσημειωση 58]. Η Ευρωπαικη Καρτα σταθμευσης (EU parking card for people with disabilities) επιτρεπει την κατα προτεραιοτητα σταθμευση σε δημοσιες οδους η αλλα σημεια. Ορισμενα σημεια σταθμευσης επιτρεπουν οχηματα τα οποια διαθετουν την καρτα να σταθμευουν χωρις αντιτιμο. ~~~~σελιδα 34~~~~~ [Ενοτητα] 2.9 Στασεις και αντιληψεις για την αναπηρια Οι στασεις και αντιληψεις σχετικα με την αναπηρια αποτελουν ιδιαιτερα σημαντικη παραμετρο σχετικα με την δυνατοτητα ισοτιμης συμμετοχης στην κοινωνια, καθως η υπαρξη στερεοτυπικων αντιληψεων και προκαταληψεων κατα των ατομων με αναπηρια οδηγει σε διακρισεις και αποκλεισμους. [Υποενοτητα] 2.9.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Στην Ελλαδα οι ερευνες σε σχεση με τις αντιληψεις και τις στασεις του γενικου πληθυσμου απεναντι στην αναπηρια ειναι περιορισμενες. Ερευνα του Ευρωβαρομετρου με τιτλο «Διακρισεις στην ΕΕ το 2015» παρεχει τα πιο προσφατα στοιχεια [βλ. υποσημειωση 59]. Σε συνολο 1009 ερωτηθεντων, το 56% θεωρει οτι οι διακρισεις λογω αναπηριας ειναι διαδεδομενες, ενω 41% τις θεωρει ανυπαρκτες. Το 49% αναγνωριζει οτι η αναπηρια αποτελει μειονεκτημα για υποψηφιο εργαζομενο σε σχεση με συνυποψηφιο χωρις αναπηρια, αλλα το 87% θα αισθανοταν ανετα αν ειχε συναδελφο με αναπηρια. Επισης, το 81% δηλωνει οτι θα αισθανοταν ανετα αν την ανωτατη εκλεγμενη πολιτικη θεση κατειχε ατομο με αναπηρια. Μικρο ποσοστο (28%) θωρει οτι οι υφισταμενες πολιτικες καταπολεμησης των διακρισεων ειναι αποτελεσματικες ενω το 76% θεωρει οτι πρεπει να αυξηθει το επιπεδο προστασιας. Ερευνα για τις αντιληψεις σχετικα με την αναπηρια στην Ελλαδα, διενηργησε η ΚΑΠΑ Research για την ΕΣΑΜΕΑ το 2013 [βλ. υποσημειωση 60]. Ως προς την προοδο στις συνθηκες ζωης των ατομων με αναπηρια οι πολιτες αντιλαμβανονται οτι το ζητημα της προσβασιμοτητας παραμενει ανοιχτο, αν και σημειωθηκε προοδος στη δυνατοτητα χρησης νεων τεχνολογιων και του διαδικτυου (63,6%) και προσβασης στην ενημερωση/πληροφορηση (55,6%). Σε μικροτερη κλιμακα καταγραφηκε προοδος στην προσβαση των ατομων με αναπηρια στην εκπαιδευση, αλλα και στον δημοσιο χωρο. Η προοδος στην ενταξη των ατομων με αναπηρια κινδυνευσε εξαιτιας της οικονομικης κρισης (58,8%) που προκαλεσε ανυπερβλητες οικονομικες δυσκολιες (96,5%). Παραλληλα ομως, 82% των ερωτωμενων πιστευει οτι οι πολιτικες της κυβερνησης που προαγουν την ισοτητα και τη διαφορετικοτητα θεωρουνται λιγοτερο σημαντικες και λαμβανουν μικροτερη χρηματοδοτηση (82%). ~~~~σελιδα 35~~~~~ Οι διακρισεις σε βαρος των ατομων με αναπηρια ειναι διαδεδομενες (79,4% των ερωτωμενων) και εκδηλωνονται κυριως στην αναζητηση εργασιας και στην προσβαση σε δημοσιους - κοινοχρηστους χωρους. Σημειωνεται μεταβολη σε σχεση με αναλογη ερευνα που ειχε διεξαγει η Καπα Research το 2003, οταν η πλειοψηφια των ερωτωμενων εκτιμουσε οτι τα ατομα με αναπηρια ζουσαν στο περιθωριο της κοινωνιας. Παρα τη μεταβολη, ομως, περισσοτεροι απο τους 8 στους 10 ερωτωμενους πιστευουν οτι η περιορισμενη η η ανυπαρκτη προσβαση των ατομων με αναπηρια σε αγαθα η υπηρεσιες αποτελει μορφη διακρισης εναντιον τους. Τα αλληλεγγυα αισθηματα των πολιτων για τα ατομα με αναπηρια εμφανιζονται εντονα. Πιο συγκεκριμενα: Το 93,2% εκτιμα οτι οι πολιτικες ενταξης για τα ατομα με αναπηρια ειναι ζητημα ανθρωπινων δικαιωματων. Το 96,4% των ερωτωμενων συμφωνει οτι το κοστος διαβιωσης για μια οικογενεια με ατομο με αναπηρια ειναι πολυ μεγαλυτερο και οτι η Πολιτεια οφειλει να το καλυψει, 92,4% διαφωνει με τις μειωσεις μισθων και αναπηρικων συνταξεων και το 88,8% διαφωνει με τη διακοπη του ΕΚΑΣ. Οι ειδησεις για τα πλαστα επιδοματα σε ατομα που δεν τα δικαιουνταν αφησαν αλωβητα τα ατομα με αναπηρια και το αναπηρικο κινημα. Σχετικα με την δραση του αναπηρικου κινηματος, οι θετικες γνωμες για το εργο της Ε.Σ.Α.μεΑ. καταγραφουν ποσοστο 54,3%. Ως προς τις στασεις των εργοδοτων απεναντι στα ατομα με αναπηρια, ενδιαφερον παρουσιαζει η μελετη του Γραφειου Διασυνδεσης του Πανεπιστημιου Πειραια [βλ. υποσημειωση 61]. Οπως αναφερεται στα συμπερασματα, η μεγαλη πλειονοτητα των εταιρειων δεν απασχολει ατομα με αναπηρια και δε γνωριζει τα προγραμματα επιδοτησης μισθου εργαζομενων με αναπηρια. Οι επιχειρησεις υποστηριζουν οτι δεν εχουν κανει χρηση των προγραμματων, τοσο εξαιτιας περιορισμενων πορων οσο, κυριως, γιατι δεν ειχαν αιτησεις απο ατομα με αναπηρια. Αυτο δειχνει οτι η κινητοποιηση των ιδιων των ατομων με αναπηρια αποτελει σημαντικο παραγοντα για τη μεταβαση στην αγορα εργασιας. Οι εργοδοτες δηλωνουν προθυμοι να απασχολησουν ατομα με αναπηρια και να προσαρμοσουν τις υποδομες τους, αν υπαρχει ικανοποιητικη επιδοτηση. Συνεπως, οικονομικα κινητρα μπορουν αποτελεσματικα να ανατρεψουν διακρισεις με βαση την αναπηρια. ~~~~σελιδα 36~~~~~ [Ενοτητα] 2.10 Πολιτικη συμμετοχη και συμμετοχη στην κοινωνικη ζωη Ο Οργανισμος Θεμελιωδων Δικαιωματων της Ευρωπαικης Ενωσης (FRA) και η Ευρωπαικη Επιτροπη μεσω του Ακαδημαικου Δικτυου Ευρωπαιων Εμπειρογνωμονων σε Θεματα Αναπηριας (ANED) διατυπωσε τρια βασικα συμπερασματα σε σχεση με την ασκηση της πολιτικης συμμετοχης απο τα ατομα με αναπηρια στην ΕΕ [βλ. υποσημειωση 62]: πρωτον, οτι τα ατομα με αναπηρια ειναι ενεργοι πολιτες προθυμοι να συμμετασχουν στην πολιτικη ζωη οταν διαθετουν προσβασιμο περιβαλλον, πληροφοριες και διαδικασιες, υποστηριξη και ευλογες προσαρμογες. Δευτερον, οτι εξακολουθουν να υφιστανται σημαντικες προκλησεις, νομικες αλλα και πρακτικες, στην ασκηση του δικαιωματος πολιτικης συμμετοχης. Τριτον, οτι τα εμποδια στην πολιτικη συμμετοχη επηρεαζουν περισσοτερο ατομα με σοβαροτερες η συγκεκριμενες μορφες αναπηριας οπως η νοητικη αναπηρια. Πεντε ειναι οι τομεις προτεραιοτητας για την ιση πολιτικη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια: α) η αρση νομικων και διοικητικων εμποδιων β) η βελτιωση της προσβασιμοτητας των εκλογικων διαδικασιων, των υποδομων και του εκλογικου υλικου γ) η διευρυνση των δυνατοτητων συμμετοχης στην πολιτικη και στη δημοσια ζωη δ) η ευαισθητοποιηση σχετικα με το δικαιωμα πολιτικης συμμετοχης και ε) η συλλογη δεδομενων για την πολιτικη συμμετοχη των ατομων με αναπηρια. [Υποενοτητα] 2.10.1 Η κατασταση στην Ελλαδα Το δικαιωμα του εκλεγειν και του εκλεγεσθαι κατοχυρωνεται στο Ελληνικο Συνταγμα ως δικαιωμα ολων των πολιτων. Η εκλογικη νομοθεσια ωστοσο αφαιρειτο δικαιωμα ψηφου απο ατομα που βρισκονται σε καθεστως πληρους δικαστικης συμπαραστασης [βλ. υποσημειωση 63]. Στην πραξη, η προβλεψη αυτη επηρεαζει σε μεγαλο βαθμο τα ατομα με αναπηρια καθως αποτελουν ομαδα πολιτων με υψηλο κινδυνο να τεθουν σε καθεστως δικαστικης συμπαραστασης. ~~~~σελιδα 37~~~~~ Ενα δευτερο νομικο εμποδιο αποτελει το γεγονος οτι το ατομο με αναπηρια που επιθυμει να ασκησει το δικαιωμα του δε δικαιουται απο τον νομο να ζητησει βοηθεια απο ατομο της επιλογης του. Συμφωνα με την ισχυουσα νομοθεσια, βοηθεια μπορει να παρασχεθει μονο απο τον δικαστικο αντιπροσωπο [βλ. υποσημειωση 64]. Σε ο,τι αφορα την προσβασιμοτητα της εκλογικης διαδικασιας, η νομοθεσια κατοχυρωνει το δικαιωμα προσβασης στον τοπο της ψηφοφοριας και την αντιστοιχη υποχρεωση των παραγοντων της εκλογικης διαδικασιας να διευκολυνουν την ασκηση του δικαιωματος ψηφου [βλ. υποσημειωση 65]. Η υποχρεωση αυτη διευκρινιζεται σε καθε εκλογικη διαδικασια με εκλογικες εγκυκλιους που δινουν προτεραιοτητα στους ψηφοφορους με αναπηρια και σε εμποδιζομενα ατομα και ζητουν τη διευκολυνση τους απο τους δικαστικους αντιπροσωπους [βλ. υποσημειωση 66]. Ωστοσο, οι προβλεψεις για την προσβασιμοτητα δεν κανουν αναφορα στην προσβασιμοτητα του υλικου η των διαδικασιων. Στις εκλογες του 2015 οσο και στο δημοψηφισμα του 2015, κανενα στοιχειο της εκλογικης διαδικασιας (εκλογικο υλικο, οδηγιες προς τους ψηφοφορους κ.λπ.) δεν ηταν προσβασιμο στα ατομα με αναπηρια, ιδιως με αισθητηριακες η νοητικες αναπηριες [βλ. υποσημειωση 67]. Επιπλεον, ειναι αμφιβολο αν δικαστικοι αντιπροσωποι με αναπηρια ειχαν τη δυνατοτητα να ασκησουν τα καθηκοντα τους. Σε ο,τι αφορα την ευρυτερη συμμετοχη στον δημοσιο διαλογο καταγραφεται σημαντικη δραστηριοποιηση της Ε.Σ.Α.μεΑ. στις διαβουλευσεις επι σημαντικων νομοσχεδιων που αναρτωνται στο opengov.gr. και τουτο παρα το γεγονος οτι η ιστοσελιδα δεν ειναι προσβασιμη. ~~~~σελιδα 38~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~ *** ΚΕΦΑΛΑΙΟ *** ~~~~~~~~~~~~~~~ 3. Ειδικα θεματα: προσφυγικη κριση και ατομα με αναπηρια Το προσφυγικο ζητημα αποτελεσε τη σημαντικοτερη ανθρωπιστικη κριση που ελαβε χωρα σε ευρωπαικο εδαφος τις τελευταιες δεκαετιες. Το 2017, ενα χρονο περιπου μετα την υπογραφη της Κοινης Δηλωσης ΕΕ-Τουρκιας και τη δημιουργια ανοιχτων κεντρων φιλοξενιας στην ενδοχωρα και Κεντρων Υποδοχης και Ταυτοποιησης (hotspots) στα νησια (Λεσβο, Χιο, Σαµο, Κω και Λερο), 60.000 προσφυγες και αιτουντες ασυλο βρισκονταν στην Ελλαδα [βλ. υποσημειωση 68]. Τα ατομα με αναπηρια αποτελουν σημαντικο μερος του προσφυγικου και μεταναστευτικου πληθυσμου, ενω μεγαλος αριθμος μεταναστων και προσφυγων καθισταται εμποδιζομενο ατομο η ατομο με αναπηρια στη διαρκεια της μεταναστευσης. Το γεγονος αυτο δημιουργει υποχρεωση στα κρατη για την παροχη ειδικης υποστηριξης κατα τη διαδικασια υποδοχης, ταυτοποιησης και χορηγησης ασυλου. Σε θεσμικο επιπεδο, το Αρθρο 11 της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες επικεντρωνεται στις καταστασεις κινδυνου και εκτακτων ανθρωπιστικων αναγκων. Αν και δεν αναφερεται ειδικα σε μεταναστες και προσφυγες επιβαλει ωστοσο στα συμβαλλομενα κρατη τη γενικη υποχρεωση να λαβουν μετρα για την προστασια και ασφαλεια των ατομων με αναπηρια που βρισκονται σε επισφαλεις συνθηκες. Η Επιτροπη του ΟΗΕ για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες, στις συστασεις της προς την ΕΕ για την υλοποιηση της Συμβασης, εξεφρασε την ανησυχια της για τις συνθηκες υποδοχης των ατομων με αναπηρια στο πλαισιο της μεταναστευτικης κρισης και σημειωσε οτι προσφυγες, μεταναστες και αιτουντες ασυλο με αναπηρια κρατουνται σε ακαταλληλες συνθηκες, ενω οι διαδικασιες ληψης αποφασεων και τα μεσα επικοινωνιας δεν ειναι προσβασιμα. Ο Οργανισμος Θεμελιωδων Δικαιωματων της Ευρωπαικης Ενωσης (FRA) σε ειδικη θεματικη εκθεση εξετασε τις πρακτικες που χρησιμοποιουνται για την αναγνωριση και υποδοχη των ατομων με αναπηρια στα κεντρα υποδοχης και κρατησης και τις συνθηκες υποδοχης [βλ. υποσημειωση 69]. Βασικα ευρηματα της θεματικης μελετης ειναι τα ακολουθα: ~~~~σελιδα 39~~~~~ • Υπαρχει ελλειψη τυπικων διαδικασιων αναγνωρισης προσφυγων και μεταναστων με αναπηρια παρα την διαθεσιμοτητα σχετικων εργαλειων. • H αξιολογηση της ευαλωτοτητας/ ταυτοποιηση της αναπηριας συνηθως λαμβανει χωρα κατα τη διαρκεια υγειονομικων ελεγχων. Ωστοσο, ο υψηλος αριθμος αφιξεων και οι περιορισμενοι ποροι εχουν επιπτωση στην εγκαιρη αναγνωριση, με αναμονη μεχρι και ενα χρονο. • Η ταυτοποιηση της αναπηριας βασιζεται ειτε σε πληροφοριες που παρεχουν οι ενδιαφερομενοι ειτε στην υπαρξη ‘εμφανους’ αναπηριας. Αναπηριες που δεν ειναι αμεσα εμφανεις συχνα παραμενουν αταυτοποιητες. • Ατομα με αναπηρια δεν αναφερουν την αναπηρια τους στην αστυνομια, η σε κοινωνικες η μεταναστευτικες υπηρεσιες απο φοβο οτι θα επηρεασει αρνητικα τη διαδικασια χορηγησης ασυλου. • Ο εντοπισμος και η υποστηριξη των ατομων με αναπηρια εξαρταται σε μεγαλο βαθμο απο την εμπειρια και τις γνωσεις του προσωπικου που εργαζεται στο πεδιο. Υπαρχει ωστοσο απουσια εξειδικευμενης εκπαιδευσης, γεγονος που δυσχεραινει τον εντοπισμο περιορισμων, ιδιως αυτων που δεν ειναι ορατοι. • Δεν υπαρχουν συστηματοποιημενα δεδομενα σχετικα με τον αριθμο των ατομων με αναπηρια και των μορφων αναπηριας που καταγραφονται στο πλαισιο των αφιξεων. Εμπειρικα αναφερεται οτι ειναι ιδιαιτερα συνηθη τα θεματα ψυχικης υγειας και οι περιπτωσεις μετατραυματικου στρες (PTSD), ιδιως σε γυναικες που εχουν υποστει σεξουαλικη βια/κακοποιηση. • Η αναγνωριση της αναπηριας ειναι κρισιμη για την προσβαση σε εξειδικευμενη υποστηριξη και ειδικες συνθηκες υποδοχης και κρατησης. Συνεπως, μη εγκαιρη ταυτοποιηση σημαινει οτι αρκετα ατομα με αναπηρια δεν λαμβανουν την υποστηριξη που χρειαζονται, ενω αναγκαζονται να διαβιουν σε μη προσβασιμα και μη ασφαλη περιβαλλοντα. • Καποιας μορφης ψυχοκοινωνικη υποστηριξη ειναι διαθεσιμη σε κεντρα υποδοχης και κρατησης, και συχνα παρεχεται απο μη κυβερνητικες οργανωσεις. Ωστοσο η περιορισμενη διαθεσιμοτητα τετοιων υπηρεσιων συχνα συνεπαγεται μακρα αναμονη, ενω προβλημα αποτελει επισης και η ελλειψη καταλληλων υπηρεσιων μεταφρασης. ~~~~σελιδα 40~~~~~ Η ελληνικη νομοθεσια περιεχει ειδικη μεριμνα για τον εντοπισμο και την προστασια των ατομων µε αναπηρια κατα την εισοδο τους στην ελληνικη επικρατεια και την εξεταση του αιτηματος ασυλου τους. Συγκεκριμενα οι διαταξεις του ν. 4375/2016 οριζουν οτι τα ατομα με αναπηρια, ανιατη η σοβαρη ασθενεια ανηκουν σε ευαλωτη ομαδα. Ο Διοικητης του Κεντρου Υποδοχης και Ταυτοποιησης υστερα απο εισηγηση του κλιμακιου ιατρικου ελεγχου και ψυχοκοινωνικης στηριξης παραπεμπει προσωπα που ανηκουν σε ευαλωτες ομαδες στον αρμοδιο φορεα κοινωνικης στηριξης η προστασιας. Τα ευαλωτα ατομα εξαιρουνται απο τις ειδικες διαδικασιες εξετασης ασυλου στα συνορα και δεν τους επιβαλλεται το μετρο του γεωγραφικου περιορισμου [βλ. υποσημειωση 70]. Σημειωνεται οτι η προσαρμογη της ελληνικης νομοθεσιας στις διαταξεις της Οδηγιας 2013/33/ΕΕ (αναδιατυπωση 29.6.13) πραγματοποιηθηκε τρια χρονια μετα το τελος της προθεσμιας ενσωματωσης. Ο νομος προβλεπει ειδικες συνθηκες υποδοχης για προσωπα οπως «τα ατομα µε αναπηρια, νοητικη διαταραχη, ανιατη η σοβαρη ασθενεια» και τα θυματα βασανιστηριων» χωρις περαιτερω εξειδικευση [βλ. υποσημειωση 71]. Στις αρχες του 2017, η οργανωση Human Rights Watch δημοσιευσε ερευνα που διεξηγαγε στην ηπειρωτικη Ελλαδα και στα νησια του Αιγαιου την περιοδο Οκτωβριου 2016-Ιανουαριου 2017. Διαπιστωσε ζητηματα σχετικα με την αναγνωριση της ευαλωτοτητας αλλα και την προσβαση σε καταλληλες υπηρεσιες των αιτουντων ασυλο και των προσφυγων με αναπηρια στην Ελλαδα. Αυτο οφειλεται κυριως στην ελλειψη εξειδικευμενου ιατρικου προσωπικου. Ως αποτελεσμα, τα ατομα με αναπηρια αντιμετωπιζουν σημαντικες δυσκολιες, που επιδεινωνονται απο τις καιρικες συνθηκες και τις συνθηκες διαβιωσης στα κεντρα φιλοξενιας. Σχετικα με την παροχη υπηρεσιων, η Υπατη Αρμοστεια του ΟΗΕ για τους Προσφυγες (UNHCR), καθως και διεθνεις και τοπικες οργανωσεις παροχης ανθρωπιστικης βοηθειας, δηλωσαν στη Human Rights Watch οτι διαθετουν απο ελαχιστα εως καθολου εξειδικευμενα προγραμματα για την καλυψη των αναγκων των αιτουντων ασυλο, προσφυγων και μεταναστων με αναπηρια. Η ελλειψη πληροφορησης και η γενικη ελλειψη εξειδικευμενων υπηρεσιων, συμπεριλαμβανομενης της αποκαταστασης, αποτελουν τα κυριοτερα προβληματα που αντιμετωπιζουν οι προσφυγες με αναπηρια. Οι ερωτηθεντες περιεγραψαν παρατεταμενες καθυστερησεις στην παροχη πρωτοβαθμιας φροντιδας και δυσκολιες προσβασης σε εξειδικευμενες υπηρεσιες υγειας και υπηρεσιες αποκαταστασης. Βασει της ερευνας, δεν υπαρχουν διαθεσιμα τεχνικα βοηθητικα μεσα στα περισσοτερα κεντρα υποδοχης, ενω παραλληλα μονο δυο απο τα 15 κεντρα φιλοξενιας διαθετουν προσβασιμες τουαλετες [βλ. υποσημειωση 72]. ~~~~σελιδα 41~~~~~ Η Ευρωπαικη Οικονομικη και Κοινωνικη Επιτροπη και η μονιμη ομαδα μελετης για ζητηματα αναπηριας πραγματοποιησε επιτοπια ερευνα στην Αθηνα και στη Λεσβο. Η Επιτροπη κατεγραψε οτι παρα το γεγονος οτι εχουν καταβληθει προσπαθειες για να καταστουν προσβασιμοι στους προσφυγες με αναπηρια οι χωροι υποδοχης ( συμπεριλαμβανομενων των κοντεινερ, των δωματιων η των σκηνων) καθως και οι χωροι υγιεινης, η κινητικοτητα και η προσβαση εξακολουθουν να αποτελουν σοβαρες προκλησεις. Ως θετικη αξιολογειται η πρωτοβουλια της Ε.Σ.Α.μεΑ. να υλοποιησει το εργο «Σχεδιαζοντας μαζι: Ενδυναμωνοντας τους Προσφυγες με Αναπηρια» (Ιουλιος-Δεκεμβρης 2017 και Ιανουαριος- Σεπτεμβρης 2018), με χρηματοδοτηση απο την Υπατη Αρμοστεια του ΟΗΕ για τους Προσφυγες [βλ. υποσημειωση 73]. Το εργο στοχευε στην αναδειξη και την καταγραφη των ιδιαιτερων προβληματων που αντιμετωπιζουν οι προσφυγες και οι αιτουντες ασυλο με αναπηρια η/και χρονιες παθησεις, καθως και οι οικογενειες τους. Στο πλαισιο του εργου πραγματοποιηθηκε δικτυωση με φορεις που παρεχουν υπηρεσιες με σκοπο τον αποτελεσματικοτερο εντοπισμο και εξυπηρετηση. ~~~~σελιδα 42~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~ *** ΚΕΦΑΛΑΙΟ *** ~~~~~~~~~~~~~~~ 4. Ισοτιμη Συμμετοχη στην κοινωνια: σημεια προοδου, σημεια προβληματισμου και προτασεις αλλαγων [Ενοτητα] 4.1 Προοδος και σημεια προβληματισμου, τασεις και προοπτικες Η επισκοπηση των εξελιξεων για την αναπηρια για το ετος 2017 αναδεικνυει μια σειρα απο σημεια προοδου και προβληματισμου, καθως και καποιες ενδιαφερουσες τασεις. Αρχικα, ειναι εμφανης η ελλειψη συνολικου σχεδιασμου για την ιση μεταχειριση των ατομων με αναπηρια και την υλοποιηση των επιταγων της Συμβασης. Ενω δρασεις καταγραφονται σε μια σειρα απο τομεις, με μεγαλυτερη η μικροτερη επιτυχια στην υλοποιηση τους, αυτες παραμενουν αποσπασματικες καθως δε διεπονται απο κοινη η συμπληρωματικη λογικη, δεν εχουν σαφη στοχευση, δεν παρουσιαζουν συνεχεια και δεν εχουν σχεδιαστει με τροπο ωστε να διασφαλιζεται η απροσκοπτη και αποτελεσματικη υλοποιηση τους. Το 2017 ηταν σημαντικο απο τη σκοπια της νομοθετικης κατοχυρωσης δικαιωματων η υποχρεωσεων που αφορουν τα ατομα με αναπηρια. Κατοχυρωθηκαν οριζοντιες υποχρεωσεις μεγαλης σημασιας για τον καθολικο σχεδιασμο, την ενταξη της διαστασης της αναπηριας στο σχεδιασμο πολιτικων, νομων, διαδικασιων, διοικητικων προιοντων και επικοινωνιας καθως και ο διοικητικος μηχανισμος για την παρακολουθηση της εφαρμογης της Συμβασης. Ωστοσο, η προοδος δεν μπορει να ‘αξιολογειται’ μονο με ορους νομοθετικης κατοχυρωσης δικαιωματων και μετρων, αλλα θα πρεπει να εξεταζεται ο βαθμος πραγματικης ενταξης των ατομων με αναπηρια, δηλαδη η αποτελεσματικοτητα ως προς την εφαρμογη των νομων και των πολιτικων. Η νομοθετηση αποτελει απαραιτητη πλην ομως οχι τη μοναδικη προυποθεση για την επιλυση των συνθετων και πολυεπιπεδων προβληματων που αντιμετωπιζουν τα ατομα με αναπηρια στην ελληνικη κοινωνια. Μεχρι την εκπονηση της εκθεσης, οι νομοθετικες πρωτοβουλιες δεν ειχαν λαβει επιχειρησιακη διασταση και δεν ειχαν ενταχθει λειτουργικα στην διοικητικη πρακτικη. Η αναπηρια δεν απουσιασε απο τον διαλογο που συνοδεψε τη νομοθετηση. Ωστοσο στην πλειονοτητα τους, οι αναφορες στην αναπηρια δεν μαρτυρουν μια συστηματικη και σε βαθος αξιολογηση της διαστασης της αναπηριας. Σε σημαντικα νομοθετηματα ωστοσο, η διασταση της αναπηριας εχει ληφθει υποψη σε σημαντικο βαθμο, κυριως λογω της ενεργητικης παρουσιας του αναπηρικου κινηματος και της ΕΣΑμεΑ. ~~~~σελιδα 43~~~~~ Σημαντικη εξελιξη ειναι η διευρυνση των λογων διακρισης με τον ν. 4443/2016, η αυξηση των καταγγελιων για διακρισεις λογω αναπηριας και ο εκσυγχρονισμος της αντιμετωπισης των ακαταλογιστων εγκληματιων. Στα σημεια προβληματισμου εντασσεται η ad hoc αντιμετωπιση της αναπηριας στη δημοσια διοικηση και στη διοικητικη πρακτικη, η ελλειψη καθολικου σχεδιασμου και ενταξης της διαστασης της αναπηριας σε πολιτικες και διαδικασιες, η ασυμβατοτητα της Ελληνικης νομοθεσιας για την δικαιοπρακτικη ικανοτητα με τις διαταξεις της Συμβασης καθως και η ελλειψη πρωτοβουλιων για την αρση των πολλαπλων εμποδιων στην προσβαση στην δικαιοσυνη. Συνολικα, η δικαιωματικη προσεγγιση της αναπηριας, παρα τη νομοθετικη της κατοχυρωση, δεν εχει αποκτησει απτο περιεχομενο στην Ελλαδα. Η εμφαση στα ατομικα εμποδια και η διαχωρισμενη αντιμετωπιση των ατομων με αναπηρια σε αρκετους τομεις αποτελουν τον κανονα, τα εμποδια προσβασιμοτητας παραμενουν και αντιμετωπιζονται ad hoc, ενω οι –εν γενει – θετικες αντιληψεις για την αναπηρια συνυπαρχουν με φοβικες στασεις και εμμενοντα στερεοτυπα. Τα παραπανω συνθετουν μια αντιφατικη εικονα που μαρτυρα καλες προθεσεις αλλα δεν διαθετει το απαιτουμενο βαθος ωστε να οδηγησει σε αλλαγη παραδειγματος. Γενικο σημειο προβληματισμου αποτελουν τα οριζοντια εμποδια που παραμενουν, με σημαντικοτερη την αφαιρεση της ικανοτητας για δικαιοπραξια. Η υπαγωγη σε δικαστικη συμπαρασταση μεγαλου αριθμου ατομων με αναπηρια, χωρις ουσιαστικη εκτιμηση της ικανοτητας να λαμβανουν αποφασεις, οχι μονο μειωνει την αυτονομια τους και το δικαιωμα αυτοπροσδιορισμου αλλα εχει επιπτωσεις, σε τομεις οπως η εργασια, η ανεξαρτητη διαβιωση, η πολιτικη συμμετοχη και η συμμετοχη στην κοινωνικη ζωη. Δευτερο γενικο σημειο προβληματισμου αποτελει η προσβασιμοτητα των υποδομων, των διαδικασιων και της επικοινωνιας. Παρα τη νομοθετικη της κατοχυρωση, η προσβασιμοτητα παραμενει ευκαιριακη αφου δεν τηρουνται οι προδιαγραφες, ο σχεδιασμος για ολους δεν εφαρμοζεται, ενω οι λοιπες της διαστασεις δεν εχουν ακομη γινει πληρως αντιληπτες. Τα εμποδια προσβασιμοτητας επηρεαζουν οριζοντια σειρα δικαιωματων οπως η εκπαιδευση, η απασχοληση, η ψυχαγωγια, ο αθλητισμος κ.α. Ως αποτελεσμα των παραπανω, η συμμετοχη των ατομων με αναπηρια παραμενει ανισοτιμη, ενω συχνα οι διακρισεις που αντιμετωπιζουν δεν γινονται γνωστες αφου συχνα δεν καταγγελλονται η δεν λαμβανουν δημοσιοτητα. Οι βασικες εξελιξεις στα θεματα προσβασιμοτητας καταγραφονται σε νομοθετικο/θεσμικο επιπεδο και αφορουν σε οριζοντιες υποχρεωσεις για σχεδιασμο για ολους, προσβασιμη επικοινωνια, ευλογες προσαρμογες αλλα και μηχανισμους για την εποπτεια της εφαρμογης των μετρων φυσικης προσβασιμοτητας. Οι θετικες αυτες εξελιξεις παραμενουν ωστοσο αοριστες και μενει να αποδειχτει αν και σε ποιον βαθμο θα μπορεσουν να διεισδυσουν στην καθημερινοτητα και να ανατρεψουν παγιωμενες πρακτικες και μορφες επικοινωνιας. ~~~~σελιδα 44~~~~~ Στον τομεα της ανεξαρτητης και υποστηριζομενης διαβιωσης καταγραφεται μικρη αυξηση του αριθμου των διαθεσιμων δομων υποστηριζομενης διαβιωσης για επιμερους ομαδες ατομων με αναπηρια. Θετικη ειναι επισης η ανακοινωση σχεδιου αποιδρυματοποιησης που αφορα σε συγκεκριμενες κλειστες δομες. Σημειο προβληματισμου αποτελει το γεγονος οτι η αριθμητικη αυξηση των δομων δεν υποστηριζεται απο σχεδιασμο που να περιλαμβανει τις λοιπες διαστασεις της ανεξαρτητης διαβιωσης και ιδιως τις υπηρεσιες υποστηριξης, την προσβαση σε γενικες υπηρεσιες και πρωτοβουλιες στους τομεις της εκπαιδευσης, της υγειονομικης περιθαλψης, της απασχολησης κ.λπ. Ειδικοτερα σημεια προβληματισμου ειναι τα εξης α) η αναρχη αναπτυξη των δομων διαβιωσης που παραμενουν ανεπαρκεις σε σχεση με τον πληθυσμο, δεν ανταποκρινονται στις αναγκες των επιμερους κατηγοριων αναπηριας και παρουσιαζουν χρηματοδοτικη ασυνεχεια β) η υπαρξη δομων κλειστης διαβιωσης αλλα και η επιβιωση της ιδρυματικης κουλτουρας σε κοινοτικες δομες γ) η ανυπαρξια της υπηρεσιας του προσωπικου βοηθου και γενικα εξειδικευμενων υποστηρικτικων υπηρεσιων στο σπιτι και στην κοινοτητα. δ) η απουσια εθνικου στρατηγικου σχεδιασμου για την αποιδρυματοποιηση που να αντιλαμβανεται την ανεξαρτητη διαβιωση ως μια πολυδιαστατη εννοια και να συνοδευεται απο μεταρρυθμισεις κοινωνικης πολιτικης, διασφαλιση της προσβασιμοτητας και συνδεση με αλλα δικαιωματα ε) η ελλειψη επισημων δεδομενων για την αναπηρια καθως και στοιχειων σχετικα με τον αριθμο των παιδιων που διαβιουν σε ιδρυματα. Στον τομεα της εκπαιδευσης, απουσιαζει ενα ολιστικο πλανο για την συμπεριληπτικη εκπαιδευση των μαθητων και των φοιτητων με αναπηρια σε ολα τα επιπεδα εκπαιδευσης και η διαμορφωση συνθηκων συνεκπαιδευσης. Σημεια προβληματισμου παραμενουν η καθολικη προσβασιμοτητα του εκπαιδευτικου συστηματος και του εκπαιδευτικου υλικου, καθως και η οργανωση, χρηματοδοτηση και στελεχωση των υποστηρικτικων δομων και υπηρεσιων. Επιπροσθετως, δεν διασφαλιζεται η πρωιμη διαγνωση και παρεμβαση, ενω η εμφαση στις πολιτικες και πρακτικες συμπεριληψης στα πρωτα σχολικα χρονια δεν εχει συνεχεια στα επομενα επιπεδα. Η σχολικη διαρροη στα σημεια «μεταβασης» ειναι κρισιμος δεικτης σε αυτη την κατευθυνση. Συνεπως, βασικες πτυχες του αρθρου 24 της Συμβασης δεν πληρουνται στην πραξη. ~~~~σελιδα 45~~~~~ Στον τομεα της υγειας, σημειο προβληματισμου παραμενει το διαχρονικο ελλειμα προσβασιμοτητας των υπηρεσιων υγειας, που επι της ουσιας «ακυρωνει» την παροχη υπηρεσιων ιδιου ευρους και ποιοτητας στα ατομα με αναπηρια. Αναφορικα με την αποκατασταση απουσιαζει ενα Εθνικο Σχεδιο Δρασης για την αποκατασταση και επαναποκατασταση των ατομων με αναπηρια και οι υφισταμενες δομες και υπηρεσιες ειναι ελαχιστες. Σε σχεση με το βιοτικο επιπεδο, η εισοδηματικη ανισοτητα που βιωνουν τα ατομα με αναπηρια και οι οικογενειες τους, τους εκθετει σε υψηλο κινδυνο φτωχειας η κοινωνικου αποκλεισμου. Οι κοινωνικες μεταβιβασεις δεν ειναι αντισταθμιστικες των υψηλων δαπανων που σχετιζονται με την αναπηρια, αποτελουν ωστοσο ενα στοιχειωδες δικτυ προστασιας. Η διατηρηση του υψους των προνοιακων επιδοματων στα χρονια της οικονομικης κρισης «προστατεψε» σε ενα βαθμο τα εισοδηματα των ατομων με αναπηρια χωρις ομως να δινει λυση στο προβλημα της ευαλωτοτητας και της εκθεσης στον κινδυνο φτωχειας η αποκλεισμου. Το προσθετο κοστος διαβιωσης που συνδεεται με την αναπηρια δεν εχει προσδιοριστει, ενω η προσβαση στην εργασια ως πηγη βιοπορισμου αντιμετωπιζει αρκετα εμποδια. Σε σχεση με την απασχοληση, στα θετικα σημεια καταγραφονται τα βελτιωμενα μετρα για τη διευκολυνση της προσβασης των ατομων με αναπηρια στην απασχοληση στον δημοσιο τομεα. Σημεια προβληματισμου παραμενουν, η ελλιπης ενσωματωση της διαστασης της αναπηριας στις πολιτικες και στα μετρα απασχολησης, η περιορισμενη προσβασιμοτητα των φυσικων και ηλεκτρονικων υπηρεσιων του ΟΑΕΔ, η ανενεργεια η πλημμελης εφαρμογη των θετικων μετρων για τον ιδιωτικο τομεα, η υπαρξη αντικινητρων και εμποδιων που δυσχεραινουν την προσβαση στην αμειβομενη εργασια στον ιδιωτικο τομεα, στην αυτοαπασχοληση, στην επιχειρηματικοτητα και στην κοινωνικη επιχειρηματικοτητα. Στη συμμετοχη στον πολιτισμο, στον αθλητισμο και στη ψυχαγωγια σημειο προβληματισμου αποτελει η ελλειψη προσβασιμοτητας του φυσικου, δομημενου και ψηφιακου περιβαλλοντος και προιοντων. Η συμμετοχη στην πολιτικη ζωη «πασχει» λογω της συνδεσης του δικαιωματος ψηφου με την ικανοτητα δικαιοπραξιας. Σε πρακτικο επιπεδο, η εκλογικη διαδικασια δεν ειναι σχεδιασμενη για ολους και η ασκηση του δικαιωματος της ψηφου απο τα ατομα με αναπηρια διευκολυνεται με ad hoc λυσεις. Η συμμετοχη στον δημοσιο διαλογο προσκρουει σε πληθος εμποδιων προσβασιμοτητας. ~~~~σελιδα 46~~~~~ [Ενοτητα] 4.2 Συστασεις και προτασεις αλλαγων Κατατιθενται οι ακολουθες συστασεις: • Σχεδιο δρασης για την εφαρμογη της Συμβασης και την ιση μεταχειριση των ατομων με αναπηρια. • Νομοθετικες πρωτοβουλιες για την επεκταση της απαγορευσης των διακρισεων περα απο την απασχοληση, θεσμοθετηση της υποστηριζομενης ληψης αποφασεων και πληρη εφαρμογη της νομοθεσιας για την προσβασιμοτητα. • Εξειδικευση της αρχης του Καθολικου Σχεδιασμου και της μεθοδολογιας ενσωματωσης της διαστασης της αναπηριας σε πολιτικες, μετρα και προγραμματα. • Υπολογισμος του προσθετου κοστους διαβιωσης λογω αναπηριας και επαναξιολογηση της επιδοματικης πολιτικης για τη διασφαλιση αξιοπρεπους βιοτικου επιπεδου. • Εκπονηση σχεδιου αποιδρυματοποιησης και Ανεξαρτητης Διαβιωσης που να προσεγγιζει την ανεξαρτητη διαβιωση ως πολυδιαστατη εννοια. Αμεσο κλεισιμο των ιδρυματικων δομων. • Εκπονηση στρατηγικου σχεδιου για τη μεταβαση στη συμπεριληπτικη εκπαιδευση. • Διασφαλιση της πληρους προσβασιμοτητας των υπηρεσιων υγειονομικης περιθαλψης και εκπαιδευση του προσωπικου του ΕΣΥ. • Ενσωματωση της διαστασης της αναπηριας στα μετρα απασχολησης, αφαιρεση εμποδιων και αντικινητρων στην προσβαση στην ανοιχτη αγορα, ενισχυση της επιχειρηματικοτητας και των κοινωνικων συνεταιριστικων επιχειρησεων των ατομων με αναπηρια. • Ενσωματωση της διαστασης της αναπηριας στις δρασεις για τον πολιτισμο και τον τουρισμο και αρση των εμποδιων προσβασιμοτητας. • Σχεδιασμος προσβασιμων εκλογικων διαδικασιων και υλικου. • Ενημερωση και ευαισθητοποιηση των πολιτων, επιμορφωση στελεχων του δημοσιου τομεα, δικηγορων, δικαστικων λειτουργων και πολλαπλασιαστων για το δικαιωματικο μοντελο της αναπηριας. ~~~~σελιδα 47~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~ *** Υποσημειωσεις *** ~~~~~~~~~~~~~~~~~ 1 https://www.paratiritirioanapirias.gr/el 2 Νομος 4074/2012 «Κυρωση της Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες και του Προαιρετικου Πρωτοκολλου στη Συμβαση για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηριες» (ΦΕΚ Α΄ 88/11.04.2012). 3 Γενικο Σχολιο Νο 1, Αρθρο 12: Ιση αναγνωριση ενωπιον του νομου, 11 Απριλιου 2014. 4 Κ. Κοσματος, Το μετρο ασφαλειας του εγκλεισμου σε ψυχιατρικο ιδρυμα (αρθρα 69-70 ΠΚ): απο το παρον στο μελλον. Σκεψεις για το ΣχΝ «Μετρα Θεραπειας ατομων που απαλλασσονται απο την ποινη λογω ψυχικης η διανοητικης διαταραχης, https: //www.esdi.gr/nex/images/ stories/pdf/epimorfosi/2017/kosmatos.pdf 5 Συνηγορος του Πολιτη, Ιση Μεταχειριση, Ειδικη Εκθεση 2017 6 ο.π., σ. 62-78 7 Συνηγορος του Πολιτη, Ετησια Εκθεση 2017 8 Αρθρο 128-130 Αστικου Κωδικα 9 Κεντρο Ευρωπαικου Συνταγματικου Δικαιου, «Μελετη για το αρθρο 12 (Ισοτητα ενωπιον του Νομου) το αρθρο 13 (Προσβαση στη Δικαιοσυνη) και αλλες διαταξεις της Διεθνους Συμβασης για τα Δικαιωματα των Ατομων με Αναπηρια», 2012. 10 Γενικο Σχολιο 3, Γυναικες και κοριτσια με αναπηριες, Αυγουστος 2016. 11 World Health Organization (WHO) and World Bank, World Report on Disability, Γενευη 2011. 12 EIGE, Δεικτης Ισοτητας των Φυλων 2017: Ελλαδα https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2017-greece. 13 ο.π., σ. 3. 14 ΕΥΣΕΚΤ, «Μελετη Αναλυσης Κοστους Στεγων Υποστηριζομενης Διαβιωσης», Σεπτεμβριος 2017, http://www.esfhellas.gr/el/Pages/eLibrary.aspx?SType=2&DID=18 15 Ελληνικη Στατιστικη Αρχη, Μοναδες Κοινωνικης Φροντιδας – Προνοιας, 2017, http://www. statistics.gr/el/statistics/-/publication/SHE27/2017 16 Στους εξυπηρετουμενους ανοιχτων μοναδων περιλαμβανονται κα περιστατικα διαγνωσης. 17 ο.π. 18 Opening Doors for Europe’s Children, Mapping institutional and residential care for children in Greece, Executive Summary, 2016. 19 Συνηγορος του Πολιτη, Ειδικη Εκθεση «Τα Δικαιωματα των Παιδιων που ζουν σε Ιδρυματα», 2015. 20 Ibid 21 ΚΥΑ 60135/1579/15.12.2017 (ΦΕΚ Β 4590) 22 Οργανισμος Θεμελιωδων Δικαιωματων της Ευρωπαικης Ενωσης, «Επιλογη και ελεγχος: το δικαιωμα στην ανεξαρτητη διαβιωση», 2012, https: ://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_ summary_choice_and_control_el.pdf 23 Αποφαση Φ. 11321/οικ.26012/1718 (ΦΕΚ 2611/B/2011). 24 Αποφαση Φ. 11321/οικ. 10219/688 (ΦΕΚ 1506/B/2012). 25 Αποφαση Φ. 80000/45219/1864 (ΦΕΚ 4591/B/2017). 26 https://opeka.gr/atoma-me-anapiria/plirofories/ 27 ΕΣΑμεΑ, Εναλλακτικη Εκθεση – Ελλαδα 2019 (τελικη εκδοση) και απαντησεις στον Καταλογο Θεματων και Συστασεις, 2019 28 ο.π. 29 ο.π. 30 ΚΥΑ 27-12-2017 (Β΄4591) 31 Ε.Σ.Α.μεΑ., Εναλλακτικη Εκθεση – Ελλαδα 2019 (τελικη εκδοση) και απαντησεις στον Καταλογο Θεματων και Συστασεις, 2019, ο.π., σ.36 32 OECD, «Sickness, Disability and Work: Breaking the Barriers. A Synthesis of Findings across OECD Countries», OECD Publishing, Paris, 2010 33 Ε.Σ.Α.μεΑ., Εναλλακτικη Εκθεση – Ελλαδα 2019 (τελικη εκδοση) και απαντησεις στον Καταλογο Θεματων και Συστασεις, 2019, σ. 36 34 ΚΥΑ Α3(γ)/ΓΠ/οικ.25132/4-4-2016 35 P. Τσιουλακης, «Ερευνα των Συνθηκων Προσβασιμοτητας στις Μοναδες Πρωτοβαθμιας Φροντιδας Υγειας επι του Συνολου των Υγειονομικων Περιφερειων της Ελλαδος», Αδημοσιευτη Διδακτορικη Διατριβη, Πανεπιστημιο Θεσσαλιας, Σχολη Επιστημων Υγειας, Τμημα Ιατρικης, 2015. 36 ο.π. 37 ο.π. 38 Ε.Σ.Α.μεΑ., Εναλλακτικη Εκθεση – Ελλαδα 2019 (τελικη εκδοση) και απαντησεις στον Καταλογο Θεματων και Συστασεις, 2019, ο.π., σ. 44 39 Συνηγορος του Πολιτη, Εκθεση του Συνηγορου του Πολιτη για την εφαρμογη της Συμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιωματα των ατομων με αναπηρια, 2019. 40 1ο Δελτιο Παρατηρητηριου Θεματων Αναπηριας της Ε.Σ.Αμε.Α «Φτωχεια και κοινωνικος αποκλεισμος στα ατομα με αναπηρια» 41 ο.π. 42 ο.π. 43 Ε.Σ.Α.μεΑ., Εναλλακτικη Εκθεση – Ελλαδα 2019 (τελικη εκδοση) και απαντησεις στον Καταλογο Θεματων και Συστασεις, 2019, σ. 44 44 5ο Δελτιο Παρατηρητηριου Θεματων Αναπηριας της Ε.Σ.Αμε.Α «Στοιχεια για την Εκπαιδευση των μαθητων με αναπηρια η/ και ειδικες εκπαιδευτικες αναγκες». 45 ΕΣΑμεΑ, Εναλλακτικη Εκθεση – Ελλαδα 2019 (τελικη εκδοση) και απαντησεις στον Καταλογο Θεματων και Συστασεις, 2019, σ. 72 46 Συνηγορος του Πολιτη, Ετησια Εκθεση 2017 47 ο.π., σ. 72 48 Εθνικη Επιτροπη για τα Δικαιωματα του Ανθρωπου, Ετησια Εκθεση 2017, Αθηνα. 49 2ο Δελτιο Παρατηρητηριου Θεματων Αναπηριας της Ε.Σ.Α.μεΑ. «Δεικτες απασχολησης και πληθυσμος με αναπηρια-Μερος Α’». 50 4ο Δελτιο Παρατηρητηριου Θεματων Αναπηριας της Ε.Σ.Α.μεΑ. «Συμμετοχη σε κοινωνικες και πολιτιστικες δραστηριοτητες» 51 Γενικο Σχολιο No 2, Αρθρο 9: Προσβασιμοτητα, Απριλιος 2014. 52 Flash Eurobarometer 345: Accessibility, http://data.europa.eu/euodp/data/dataset/ S1015_345, 2015. 53 Νομος 4067/2012 (ΦΕΚ Α 79/9.4.2012). 54 Νομος 3861/2010 (ΦΕΚ Α 112/13.07.2010). 55 Νομος 3979/2011 (ΦΕΚ 138/Α/16-06-2011). 56 http://www.oasa.gr/content.php?id=amea 57 Εγκυκλιος υπ αριθμον 4338.35/01/06/16-05-2006 ΚΕΕΠ/ ΔΕΠ - ΔΜΚ/ΕΝΕΣΠΕ, Εγκυκλιος 4338.35/09/2006/13-10-2006 ΚΕΕΠ/ΔΕΠ/ΕΝΕΣΠΕ. 58 Νομος 490/1976, Αρθρο 1 (ΦΕΚ 331 Α’), Νομος 1798/1988, αρθρο 16 (ΦΕΚ 166 Α’). 59 6ο Δελτιο Παρατηρητηριου Θεματων Αναπηριας της Ε.Σ.Α.μεΑ «Ειδικο Ευρωβαρομετρο για διακρισεις στην Ευρωπαικη Ενωση: Στασεις και αντιληψεις για την αναπηρια στην Ελλαδα και την Ε.Ε.» 60 ΚΑΠΑ RESEARCH, Ερευνα για τα ατομα με αναπηρια (2013), https://www.esamea.gr/ projects-tenders/studies/483-ereyna-tis-kapa-research-gia-ta-atoma-me-anapiria-2013 61 Ε. Ντακου, Α. Κατσαρα, Ε. Κουνουπας και Σ. Ταμπουρη, «Διερευνηση της στασης των επιχειρησεων απεναντι στην απασχοληση ΑμΕΑ και ατομων απο ευαλωτες κοινωνικες ομαδες», Γραφειο Διασυνδεσης Πανεπιστημιου Πειραιως, 2011. 62 Οργανισμος Θεμελιωδων Δικαιωματων της Ευρωπαικης Ενωσης, Το δικαιωμα πολιτικης συμμετοχης των ατομων με αναπηρια, 2014, https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-2014- political-participation-persons-disabilities-summary_el.pdf. 63 Αρθρο 5 ΠΔ 96/2007 (ΦΕΚ A’ 116), ΠΔ 26/2012 (ΦΕΚ A 57/15.3.2012). 64 http://www.osce.org/odihr/92460 65 Αρ. 83 παρ 3 ΠΔ 96/2007, αρθρο 83 παρ 3 ΠΔ 26/2012. 66 Εγκυκλιος 20/19.04.2012 ΑΠ 15315/19/04.2012 Διευκολυνσεις για την ασκηση του εκλογικου δικαιωματος απο πολιτες με αναπηριες κατα τις γενικες βουλευτικες εκλογες της 6ης Μαιου 2012. 67 Βλ. για παραδειγμα https://www.ypes.gr/UserFiles/f0ff9297-f516-40ff-a70e-eca84e2ec9b9/ eggr22058-300615.pdf 68 UNHCR, Πληροφοριες σχετικα με τις αφιξεις και τον συνολικο πληθυσμο προσφυγων και αιτουντων ασυλο στην Ελλαδα: https://data2.unhcr.org/en/situations/mediterranean/ location/5179 69 Οργανισμος Θεμελιωδων Δικαιωματων της Ευρωπαικης Ενωσης, Thematic focus: Migrants with disabilities, 2016, https://fra.europa.eu/en/theme/asylum-migration-borders/overviews/focus-disability 70 Νομος 4375/2016 (ΦΕΚ Α΄51/03-04-2016). 71 Νομος 4540/2018 (ΦΕΚ Α’ 91/22-05-2018). 72 Human Rights Watch, «Ελλαδα: Παραβλεπονται και δεν εξυπηρετουνται επαρκως οι προσφυγες με αναπηριες», https://www.hrw.org/el/news/2017/01/18/299154 73 Βλ. https://www.esamea.gr/projects-tenders/international-projects/4062-sxediazontasmazi-endynamonontas-tous-prosfyges-me-anapiria ~~~~~~~~~~~~~~~~ *** Οπισθοφυλλο *** ~~~~~~~~~~~~~~~~ ISBN πρωτοτυπης εκδοσης (εντυπο βιβλιο): 978-618-5124-17-5 [Λογοτυπο] (αριστερα) Σημαια Ευρωπαικη Ενωση Ευρωπαικο Κοινωνικο Ταμειο (κεντρο) Επιχειρησιακο Προγραμμα Αναπτυξη Ανθρωπινου Δυναμικου, Εκπαιδευση και Δια Βιου Μαθηση Ειδικη Υπηρεσια Διαχειρισης Με τη συγχρηματοδοτηση της Ελλαδας και της Ευρωπαικης Ενωσης (δεξια) ΕΣΠΑ 2014-2020 αναπτυξη-εργασια-αλληλεγγυη [Τελος λογοτυπου]