~~~~~~~~~~~~~~ *** Σημειώσεις *** ~~~~~~~~~~~~~~ 1. Στο παρόν έχουν αφαιρεθεί τυχόν εικόνες, σχήματα, πίνακες, κλπ. που περιλαμβάνονται στην πρωτότυπη έντυπη έκδοση και έχουν αντικατασταθεί από τις "εναλλακτικές περιγραφές" τους για μη βλέποντες. Όταν μια εικόνα, γράφημα, κ.λπ. παρέχεται και σε ξεχωριστό προσβάσιμο αρχείο, π.χ. Excel, PowerPoint, κ.λπ., τότε περιλαμβάνεται και σχετική παραπομπή στο παρόν. 2. Αν μέσα στο κείμενο περιλαμβάνονται παραπομπές με αριθμούς σελίδων (π.χ. «βλέπε στη σελίδα 16»), αυτές αφορούν στη σελίδες του πρωτότυπου εντύπου (βλ. μορφή Word και PDF). 3. Στο παρόν περιλαμβάνονται πληροφορίες σε σχέση με τη σελιδοποίηση του εγγράφου στην πρωτότυπη έντυπη μορφή του. Οι αριθμοί της πρωτότυπης σελιδοποίησης είναι σε { }, δηλ. μέσα σε άγκιστρα, π.χ. «{σελίδα 20}». 4. Στο παρόν περιλαμβάνονται πληροφορίες σε σχέση με τη δομή του εγγράφου. Με ετικέτες σε [ ], δηλ. μέσα σε αγκύλες, επισημαίνεται η έναρξη κάθε κεφαλαίου (π.χ. «[Κεφάλαιο] 5»), ενότητας (π.χ. «[Ενότητα] 5.1»), υποενότητας (π.χ. «[Υποενότητα] 5.1.2») και παραγράφου (π.χ. «[Παράγραφος] 5.1.2.3»). Επίσης, το τέλος κάθε ενότητας ορίζεται από μια διπλή γραμμή και το τέλος κάθε υποενότητας από μονή γραμμή. 5.Τυχόν υποσημειώσεις που περιλαμβάνονται στην πρωτότυπη έντυπη έκδοση, θα τις συναντήσετε εδώ μόνο ως παραπομπές μέσα στο κείμενο και συγκεκριμένα σε [ ], δηλ. μέσα σε αγκύλες, π.χ. «[υποσημείωση 3]». Το περιεχόμενο των υποσημειώσεων έχει μεταφερθεί σε ξεχωριστό αρχείο, όπου είναι συγκεντρωμένες, κατά αύξοντα αριθμό, όλες τις υποσημειώσεις του εγγράφου. ~~~~~~~~~~~~~~ *** Εξώφυλλο *** ~~~~~~~~~~~~~~ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ [Λογότυπο] Ε.Σ.Α.μεΑ. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ;... ΟΧΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ... Εμπόδια για τα άτομα με αναπηρία - Προκλήσεις για τη Δημοκρατία [Λογότυπο] (αριστερά) Σημαία Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (κέντρο) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (δεξιά) ΕΣΠΑ 2014-2020 ανάπτυξη-εργασία-αλληλεγγύη [Τέλος λογότυπου]. ~~~~~~~~~~~~~~ *** Εσώφυλλο*** ~~~~~~~~~~~~~~ Έκδοση: Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) Κεντρικά γραφεία: Ελ. Βενιζέλου 236, T.Κ. 163 41, Ηλιούπολη Τηλ.210 9949837, e-mail: esaea@otenet.gr, www.esamea.gr, www.paratiritirioanapirias.gr Αθήνα, 2019 Η παρούσα έκδοση συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό ταμείο) στο πλαίσιο της Πράξης «Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας» που εντάσσεται στους Άξονες Προτεραιότητας: 1 «Συστημικές Παρεμβάσεις των θεσμών της αγοράς εργασίας και της πρόνοιας», 4 «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας» και 5 «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση 2014-2020» ISBN πρωτότυπης έκδοσης (έντυπο βιβλίο): 978-618-5124-14-4 Επιμέλεια εντύπου: Κοι.Σ.Π.Ε. ΑΘΗΝΩΝ «Η ΕΙΚΟΝΑ» Μεσογείων 154, Αθήνα 11527 Τηλ.: 210 7473951, Fax: 210 7474072 e-mail: koispeeikona@outlook.com.gr Παραγωγή Έκδοσης Απλού Κειμένου TXT (simple text): ΙΝFALIA PC ΒΕΠΕ Θεσσαλονίκης (κτίριο Γ2), Πυλαία 55535 Τηλ.: 2310 365180, e-mail: info@infalia.com Ιστοσελίδα: www.infalia.com ~~~~~~~~~~~~~~ *** Περιεχόμενα *** ~~~~~~~~~~~~~~ Πρόλογος Προέδρου Ε.Σ.Α.μεΑ. {σελίδα 2} Επιτελική Σύνοψη {σελίδα 3} 1 Η σημασία και το πλαίσιο του ζητήματος {σελίδα 4} 1.1 Δημοκρατία και πολιτική συμμετοχή {σελίδα 4} 1.2 Το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή υπό το πρίσμα της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες {σελίδα 5} 1.3 Το ελληνικό νομικό πλαίσιο και η πολιτική συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία {σελίδα 7} 1.3.1 Το δικαίωμα του εκλέγειν {σελίδα 8} 1.3.2 Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι {σελίδα 9} 1.3.3 Συμμετοχή στο χειρισμό δημόσιων υποθέσεων {σελίδα 9} 1.3.4 Πολιτική συμμετοχή και πρόσβαση στην πληροφορία {σελίδα 10} 2 Εστιάζοντας στα εμπόδια που αποτρέπουν την ενεργό συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική ζωή {σελίδα 10} 2.1 Στέρηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας των ατόμων με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία {σελίδα 11} 2.2 Γυναίκες με αναπηρία και πολιτική συμμετοχή {σελίδα 12} 2.3 Τα εμπόδια των ατόμων με αναπηρία που διαβιούν σε ιδρύματα κλειστού τύπου ή των πολιτών που νοσηλεύονται κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των εκλογών {σελίδα 13} 2.4 Προσβασιμότητα εκλογικών κέντρων {σελίδα 13} 2.5 Προσβασιμότητα εκλογικού υλικού {σελίδα 14} 2.6 Έλλειψη επαρκούς εκπαίδευσης των μελών των εφορευτικών επιτροπών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία {σελίδα 14} 2.7 Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία {σελίδα 15} 2.8 Πρόσβαση στη πληροφορία {σελίδα 15} 2.9 Πολιτικά κόμματα, άτομα με αναπηρία και πρόσβαση στην πληροφορία {σελίδα 16} 3 Οι «εναλλακτικές» λύσεις {σελίδα 17} 3.1 Ψηφοφορία μέσω ταχυδρομείου {σελίδα 18} 3.2 Ψηφοφορία μέσω φορητής κάλπης {σελίδα 18} 3.3 Ψήφος μέσω αντιπροσώπου (proxy) {σελίδα 19} 3.4 Ψηφοδέλτιο σε Braille {σελίδα 19} 3.5 Πληροφορίες σχετικά με την εκλογική διαδικασία σε προσβάσιμες, εναλλακτικές μορφές επικοινωνίας {σελίδα 19} 4 Συστάσεις {σελίδα 19} {σελίδα 1} ~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ *** Πρόλογος Προέδρου Ε.Σ.Α.μεΑ. *** ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (Φωτογραφία του Ιωάννη Βαρδακαστάνη, Πρόεδρου της Ε.Σ.Α.μεΑ.) Το αναπηρικό κίνημα, παρά τα εμπόδια και τους αποκλεισμούς, έχει με τους αγώνες του διεκδικήσει και συνεχίζει να διεκδικεί το δικαίωμα της ενεργούς συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική ζωή της χώρας. Άλλωστε βασική αρχή της Δημοκρατίας είναι η ενεργός συμμετοχή όλων των πολιτών στην πολιτική και δημόσια ζωή. Σε ότι αφορά τα άτομα με αναπηρία, το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή αποκτάει ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία, γιατί μέσω αυτού μας δίνεται ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε τον κοινωνικό αποκλεισμό, έχοντας λόγο σε αποφάσεις που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τη ζωή μας. Η άρση των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην απόλαυση του δικαιώματος στη πολιτική συμμετοχή αλλά και η συνεχής πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση για τη σημασία της, είναι πρωταρχικής σημασίας για το αναπηρικό κίνημα. Για το λόγο αυτό απαιτούνται άμεσες δράσεις της Πολιτείας σε συνεργασία με τον αναπηρικό κίνημα που θα στοχεύουν στην ενθάρρυνση της συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στα πολιτικά δρώμενα της χώρας. Απαιτούνται άμεσες δράσεις για την εξάλειψη των εμποδίων προσβασιμότητας που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου, όπως είναι η χρήση ‘εναλλακτικών’ μεθόδων ψηφοφορίας, αλλά και η εξέταση άλλων καλών πρακτικών από χώρες του εξωτερικού, όπως αυτές που παρουσιάζονται στο παρόν κείμενο. Το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος μια σειράς πέντε (5) Κειμένων Πολιτικής που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του Π.Ε 3 «Μονάδα Τεκμηρίωσης» του Υποέργου 1 «Σχεδιασμός και Λειτουργία του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας» της Πράξης «Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2014-2020», με συγχρηματοδότηση από την Ελλάδα και από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) με το κείμενο αυτό παρέχει ένα γενικό πλαίσιο κατευθύνσεων και οδηγιών για την άρση των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην πολιτική ζωή της χώρας, στη βάση της επιστημονικής ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης, αλλά και μέσω της ανάδειξης των μακροχρόνιων προβλημάτων και των διαχρονικών αιτημάτων του αναπηρικού κινήματος που έχει αναδείξει η Ε.Σ.Α.μεΑ. στην πολυετή δράση της. Ελπίζουμε το κείμενο αυτό να αποτελέσει έναυσμα ώστε η ελληνική Πολιτεία να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να άρει τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην πολιτική ζωή της χώρας όπως προβλέπεται τόσο από το Σύνταγμα της χώρα όσο και από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες. Το δικαίωμα στην πολιτική ζωή της χώρας είναι βασική αρχή της Δημοκρατίας, συνεπώς και άτομα με αναπηρία πρέπει να απολαύσουν αυτό δικαίωμα! Ιωάννης Βαρδακαστάνης Πρόεδρος Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) {σελίδα 2} ~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ *** ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ *** ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Το παρόν κείμενο πολιτικής εξετάζει τη σημασία του δικαιώματος στην πολιτική συμμετοχή για τα άτομα με αναπηρία. Η συγγραφή του βασίστηκε σε βιβλιογραφική επισκόπηση της σύγχρονης αρθρογραφίας σχετικά με το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική ζωή, σε εθνική και διεθνή νομοθεσία που κατοχυρώνει το δικαίωμα των πολιτών, με ή χωρίς αναπηρία, στην πολιτική ζωή, καθώς και σε εκθέσεις φορέων που επικεντρώνονται στη μελέτη της πολιτικής συμμετοχής και ιδιαίτερα των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία. Ο σκοπός του κειμένου είναι διπλός. Από τη μια μεριά να αναδείξει τη σημασία που έχει για τα άτομα με αναπηρία το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή και να επισημαίνει τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στην προσπάθεια τους να απολαύσουν το εν λόγω δικαίωμα, και από την άλλη να προτείνει συγκεκριμένα μέτρα και εναλλακτικούς τρόπους για να εξασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση τους στην πολιτική και δημόσια ζωή της χώρας. Το κείμενο αποτελείται από τέσσερις (4) ενότητες. Η πρώτη ενότητα εξετάζει τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών στα πολιτικά δρώμενα των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών, και στη συνέχεια επικεντρώνεται στο πώς το διεθνές δίκαιο για τα δικαιώματα του ανθρώπου αποτυπώνει τη σημασία των πολιτικών δικαιωμάτων σε μία σειρά Συμβάσεων που έχουν υιοθετηθεί από το Γενικό Συμβούλιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, και έχουν κυρωθεί από την Ελλάδα, με κορυφαία στιγμή, σε ό,τι αφορά τα άτομα με αναπηρία, τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες. Τέλος, γίνεται αναφορά στο πώς το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή για τα άτομα με αναπηρία έχει κατοχυρωθεί θεσμικά στο ελληνικό νομικό πλαίσιο. Στη δεύτερη ενότητα το κείμενο επικεντρώνεται στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία προκειμένου να απολαύσουν το δικαίωμά τους στην πολιτική συμμετοχή. Μέσα από μια ταξινόμηση με βάση τα διάφορα εμπόδια, ο σκοπός αυτής της ενότητας είναι να αναδείξει τις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία για την άσκηση του δικαιώματος στην πολιτική συμμετοχή. Η τρίτη ενότητα εστιάζει στην παρουσίαση κάποιων εναλλακτικών λύσεων που μπορούν να θεωρηθούν καλές πρακτικές και χρησιμοποιούνται σε άλλες χώρες, η υιοθέτηση των οποίων θα πρέπει να εξεταστεί και στη χώρα μας. Τέλος, η τέταρτη ενότητα καταλήγει συμπερασματικά στη διατύπωση συγκεκριμένων συστάσεων πολιτικής που στοχεύουν στην άρση των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία σε σχέση με την απόλαυση του δικαιώματός τους στην πολιτική συμμετοχή. {σελίδα 3} ~~~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~ *** ΚΕΦΑΛΑΙΟ *** ~~~~~~~~~~~~~~~ 1. Η σημασία και το πλαίσιο του ζητήματος 1.1 Δημοκρατία και πολιτική συμμετοχή Μία από τις βασικές αρχές της δημοκρατίας είναι η συμμετοχή. Επομένως, το δικαίωμα της ενεργούς συμμετοχής στην πολιτική και δημόσια ζωή αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο για κάθε πολίτη. Το να είσαι ‘πολίτης’ σημαίνει να απολαμβάνεις τα πολιτικά δικαιώματά σου. Σύμφωνα με τον ορισμό των πολιτικών δικαιωμάτων: [Πλαίσιο κειμένου]. «Τα πολιτικά δικαιώματα είναι τα δικαιώματα που ασκούνται στο σχηματισμό και τη διοίκηση μιας κυβέρνησης. Απονέμονται στον πολίτη από το Σύνταγμα της Χώρας. Αυτά τα δικαιώματα δίνουν στον πολίτη την εξουσία να συμμετέχει άμεσα ή έμμεσα στη διοίκηση. Τα πολιτικά δικαιώματα είναι το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή. Η πολιτική συμμετοχή μπορεί να λάβει πολλές μορφές, η πιο αξιοσημείωτη μορφή είναι το δικαίωμα ψήφου. Το δικαίωμα καλύπτει επίσης το δικαίωμα συμμετοχής σε ένα πολιτικό κόμμα, το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, το δικαίωμα συμμετοχής σε μια διαδήλωση, και στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι.» [βλ. υποσημείωση 1] [Τέλος πλαισίου]. Ωστόσο, η συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική και δημόσια ζωή, δυστυχώς, δε μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη. Για παράδειγμα, φέρνοντας στο μυαλό το πρόσφατο παρελθόν, και συγκεκριμένα τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα, οι φωνές των φεμινιστικών και πολιτικών ακτιβιστριών και ακτιβιστών, πρώτα στο Ηνωμένο Βασίλειο και σταδιακά σε άλλες χώρες του κόσμου [βλ. υποσημείωση 2], όπως και στην Ελλάδα [βλ. υποσημείωση 3], έφερε στην επιφάνεια το πώς οι γυναίκες είχαν στερηθεί το δικαίωμά ψήφου λόγω της ταυτότητάς τους ως γυναίκας. Οι αγώνες του φεμινιστικού κινήματος, και ιδιαίτερα του γυναικείου κινήματος, γνωστού ως ‘σουφραζέτες’ [βλ. υποσημείωση 4], για το δικαίωμα ψήφου σε ίση βάση με τους άνδρες, έδειξε ότι όλες οι κοινωνικές ομάδες δεν απολαμβάνουν εξίσου το δικαίωμά τους στην πολιτική συμμετοχή. Από τα μέσα του 20ου αιώνα, το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέσω της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (UDHR) έχει τονίσει τη σημασία του δικαιώματος στην πολιτική συμμετοχή. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Άρθρο 21 της Διακήρυξης [βλ. υποσημείωση 5]: 1. Καθένας έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στη διακυβέρνηση της χώρας του, άμεσα ή έμμεσα, με αντιπροσώπους ελεύθερα εκλεγμένους. 2. Καθένας έχει το δικαίωμα να γίνεται δεκτός, υπό ίσους όρους, στις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας του. 3. Η λαϊκή θέληση είναι το θεμέλιο της κρατικής εξουσίας. Η θέληση αυτή πρέπει να εκφράζεται με τίμιες εκλογές, οι οποίες πρέπει να διεξάγονται περιοδικά, με καθολική, ίση και μυστική ψηφοφορία, ή με αντίστοιχη διαδικασία που να εξασφαλίζει την ελευθερία της εκλογής. Μια δεκαετία αργότερα, το 1966, το Γενικό Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο στοχεύει αποκλειστικά στη διασφάλιση των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Έτσι, σύμφωνα με το Άρθρο 25 του Συμφώνου [βλ. υποσημείωση 6]: {σελίδα 4} ~~~~~~~~~ [Πλαίσιο κειμένου]. Κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα χωρίς καμία διάκριση από εκείνες που αναφέρονται στο άρθρο 2 και χωρίς υπέρμετρους περιορισμούς: (α) να συμμετέχει στην άσκηση δημόσιας εξουσίας είτε άμεσα είτε δια μέσου ελεύθερα επιλεγμένων εκπροσώπων, (β) να εκλεγεί και να εκλέγεται, κατά τη διάρκεια εκλογών περιοδικών, τίμιων, με καθολική, ίση και μυστική ψηφοφορία, που εξασφαλίζουν την ελεύθερη έκφραση της βούλησης των ψηφοφόρων, (γ) να έχει πρόσβαση, υπό γενικούς όρους ισότητας, στα δημόσια αξιώματα της χώρας του… [Τέλος πλαισίου]. Το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή κατοχυρώνεται επίσης, και σε πιο ειδικές συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Ειδικότερα, στο Άρθρο 8 της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW) [βλ. υποσημείωση 7], στο Άρθρο 5.γ της Διεθνούς Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Φυλετικών Διακρίσεων (CERD) [βλ. υποσημείωση 8], και στο Άρθρο 12 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (CRC) [βλ. υποσημείωση 9]. [Πίνακας]. CEDAW, Άρθρο 8: Τα Κράτη μέλη λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε οι γυναίκες να έχουν, υπό ίσους όρους με τους άνδρες και χωρίς καμία διάκριση, τη δυνατότητα να εκπροσωπούν τη χώρα τους σε διεθνή κλίμακα και να συμμετέχουν στις εργασίες των διεθνών οργανισμών. CERD, Άρθρο 5.γ: […] τα Κράτη μέλη αναλαμβάνουσι την υποχρέωσιν απαγορεύσεως και εξαλείψεως της φυλετικής διακρίσεως υπό πάσας αυτής τας μορφάς και όπως εγγυηθώσι το δικαίωμα εκάστου ισότητος ενώπιον του νόμου άνευ διακρίσεως φυλής, χρώματος ή εθνικής ή εθνολογικής προελεύσεως κυρίως καθ’ όσον αφορά την απόλαυσιν των κάτωθι δικαιωμάτων γ. Των πολιτικών δικαιωμάτων, ιδία του δικαιώματος συμμετοχής εις εκλογάς - του ψηφίζειν και ψηφίζεσθαι - κατά το παγκοσμίως ισχύον εν ισότητι εκλογικόν σύστημα, του δικαιώματος συμμετοχής εις την κυβέρνησιν ως και της διαχειρίσεως των δημοσίων υποθέσεων επί παντός επιπέδου και του δικαιώματος της, επί ίσοις όροις, ευπροσίτου ανόδου εις τα δημόσια λειτουργήματα. CRC, Άρθρο 12: 1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη εγγυώνται στο παιδί που έχει ικανότητα διάκρισης το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης της γνώμης του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα που το αφορά, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις του παιδιού ανάλογα με την ηλικία του και το βαθμό ωριμότητάς του. 2. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει ιδίως να δίνεται στο παιδί η δυνατότητα να ακούγεται σε οποιαδήποτε διοικητική ή δικαστική διαδικασία που το αφορά, είτε άμεσα είτε μέσω ενός εκπροσώπου ή ενός αρμόδιου οργανισμού, κατά τρόπο συμβατό με τους διαδικαστικούς κανόνες της εθνικής νομοθεσίας. [Τέλος Πίνακα]. Παρά το καλά θεμελιωμένο διεθνές δίκαιο για τα δικαιώματα του ανθρώπου που άρχισε να αναπτύσσεται από τα μέσα του 20ου αιώνα, παρόμοια εμπόδια, με αυτά που αντιμετώπισαν στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου οι γυναίκες κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν ακόμα και τα άτομα με αναπηρία, και ιδιαίτερα τα άτομα με νοητικές και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες. Στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, είτε λόγω εμποδίων που έχουν να κάνουν με την προσβασιμότητα είτε λόγω του είδους της αναπηρίας τους, υπάρχουν ακόμα και σήμερα άτομα με αναπηρία που βιώνουν διάκριση και αποκλείονται από το ύψιστο δημοκρατικό δικαίωμα. Λαμβάνοντας υπόψη τον υψηλό κίνδυνο αποκλεισμού που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία σε διάφορα επίπεδα της καθημερινής τους ζωής, το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή ενέχει βαρύνουσα σημασία, αφού δίνει την ευκαιρία στα άτομα αυτά να έχουν λόγο σε αποφάσεις που επηρεάζουν δραστικά τη ζωή τους. ------------------------------------- ------------------------------------- 1.2 Το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή υπό το πρίσμα της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες Η σημασία της «συμμετοχής» και της «εμπλοκής» των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ζωή κατέχει κεντρικό ρόλο στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες [βλ. υποσημείωση 10]. Εξάλλου, ένα από τα ‘σημεία εκκίνησης’ για τη δημιουργία της Σύμβασης ήταν ότι, μέχρι πρόσφατα, τα άτομα με αναπηρία δεν αναγνωρίζονταν ως κάτοχοι ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το υπάρχον διεθνές δίκαιο για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Αντίθετα, τα άτομα με αναπηρία, λόγω της ισχυρής επίδρασης του φιλανθρωπικού και ιατρικού μοντέλου, αντιμετωπίζονταν ως «αντικείμενα οίκτου». Ωστόσο, ενώ η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες δεν προσέθεσε νέα δικαιώματα στα ήδη υπάρχοντα, αυτό που έκανε ήταν αφενός να τονίσει ότι τα άτομα με αναπηρία είναι φορείς δικαιωμάτων, όπως και τα άτομα χωρίς αναπηρία, αφετέρου να προσφέρει μια νέα ερμηνεία των υφιστάμενων δικαιωμάτων, προσαρμοσμένη στα άτομα με αναπηρία, καθώς επίσης και να εισαγάγει νέα εργαλεία και προσεγγίσεις, όπως η προσβασιμότητα, με σκοπό να διευκολύνει την πρόσβαση αλλά και να προωθήσει τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία σε όλα τα πεδία άσκησης των δικαιωμάτων [βλ. υποσημείωση 11]. {σελίδα 5} ~~~~~~~~~ Σε ό,τι αφορά το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή, σύμφωνα με τους Lord et al. η «[πολιτική] συμμετοχή στο πλαίσιο της Σύμβασης εκτείνεται πέραν της ψηφοφορίας και περιλαμβάνει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε ισότιμη βάση με τους άλλους όπου τα συμφέροντά τους επηρεάζονται.» [βλ. υποσημείωση 12] [Πλαίσιο κειμένου]. Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες Άρθρο 29 – Συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή [βλ. υποσημείωση 13] Τα Συμβαλλόμενα Κράτη εγγυώνται στα άτομα με αναπηρίες πολιτικά δικαιώματα και την ευκαιρία να τα απολαμβάνουν, σε ίση βάση με τους άλλους, και αναλαμβάνουν: α) Να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να συμμετέχουν, αποτελεσματικά και πλήρως, στην πολιτική και δημόσια ζωή, σε ίση βάση με τους άλλους, άμεσα ή μέσω ελεύθερα εκλεγμένων αντιπροσώπων τους, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος και της ευκαιρίας, για τα άτομα με αναπηρίες, να ψηφίζουν και να εκλέγονται, μεταξύ άλλων: I. Διασφαλίζοντας ότι οι διαδικασίες ψηφοφορίας, οι εγκαταστάσεις και τα υλικά είναι κατάλληλες, προσβάσιμες και εύκολες στην κατανόηση και χρήση, II. Προστατεύοντας το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να ψηφίζουν με μυστική ψηφοφορία σε εκλογές και δημόσια δημοψηφίσματα, χωρίς εκφοβισμό, και να θέτουν υποψηφιότητα στις εκλογές, να κατέχουν αποτελεσματικά αξιώματα και να ασκούν όλα τα δημόσια λειτουργήματα, σε όλα τα επίπεδα της κυβέρνησης, διευκολύνοντας τη χρήση των υποβοηθητικών και νέων τεχνολογιών, όπου αυτό απαιτείται, III. Εγγυώμενα την ελεύθερη έκφραση της βούλησης των ατόμων με αναπηρίες, ως ψηφοφόρων και, για το σκοπό αυτό, όπου είναι απαραίτητο, μετά από αίτημά τους, να επιτρέπουν τη βοήθεια κατά την ψηφοφορία, από ένα πρόσωπο της επιλογής τους β) Να προάγουν ενεργά ένα περιβάλλον, στο οποίο τα άτομα με αναπηρίες μπορούν αποτελεσματικά και πλήρως να συμμετέχουν στο χειρισμό των δημόσιων υποθέσεων, χωρίς διακρίσεις και σε ίση βάση με τους άλλους και να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή τους στις δημόσιες υποθέσεις, συμπεριλαμβανόμενης και: I. Της συμμετοχής τους σε μη-κυβερνητικές οργανώσεις και σε ενώσεις που ενδιαφέρονται για τη δημόσια και πολιτική ζωή της χώρας και στις δραστηριότητες και τη διοίκηση των πολιτικών κομμάτων, II. Της ίδρυσης και συμμετοχής σε οργανώσεις ατόμων με αναπηρίες, για να αντιπροσωπεύουν τα άτομα με αναπηρίες σε διεθνές, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. [Τέλος πλαισίου]. {σελίδα 6} ~~~~~~~~~ Η Σύμβαση όχι μόνο κατοχυρώνει το δικαίωμα της πολιτικής συμμετοχής, αλλά παρέχει και συγκεκριμένες κατευθύνσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει αυτή να επιτευχθεί. Ειδικότερα το άρθρο 29 απαιτεί από τα κράτη να εξασφαλίσουν την ανεμπόδιστη συμμετοχή όλων στις διαδικασίες ψηφοφορίας μέσω κατάλληλων και προσβάσιμων εγκαταστάσεων και εκλογικού υλικού, και επιτάσσει: τη χρήση βοηθητικών τεχνολογιών και νέων τεχνολογιών όταν είναι σκόπιμο να χρησιμοποιηθούν για την ενίσχυση της συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική ζωή, τη διασφάλιση της μυστικότητας της ψήφου, την ελεύθερη έκφραση της βούλησης των ατόμων με αναπηρία, το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να επιλέγουν τη βοήθεια που θέλουν κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας. Υπό την δικαιωματική οπτική, το δικαίωμα στη πολιτική ζωή βρίσκεται σε αλληλεξάρτηση με άλλα δικαιώματα και αρχές της Σύμβασης, και ειδικότερα συνδέεται με την προσβασιμότητα (Άρθρο 9), την ισότιμη αναγνώριση ενώπιον του νόμου (Άρθρο 12) και την πρόσβαση στη πληροφορία (Άρθρο 21). Η μη αναγνώριση του δικαιώματος ψήφου για κάποιες κατηγορίες ατόμων με αναπηρία, η έλλειψη προσβασιμότητας στο εκλογικό υλικό ή/και τα εκλογικά τμήματα, η μη διασφάλιση συνθηκών πρόσβασης σε εκδηλώσεις των πολιτικών κομμάτων και στα προεκλογικά τους προγράμματα, ή σε πολιτικές συζητήσεις, αποτελούν σοβαρά εμπόδια που τα άτομα με αναπηρία εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μέχρι και σήμερα. Πιο αναλυτικά, το Άρθρο 9 της Σύμβασης επικεντρώνεται στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία κατά την αλληλεπίδρασή τους με το φυσικό, δομημένο, ψηφιακό ή/και ηλεκτρονικό περιβάλλον. Στην περίπτωση της πολιτικής συμμετοχής, τα εμπόδια προσβασιμότητας αφορούν στην προσβασιμότητα των εκλογικών τμημάτων, στα μέσα μαζικής μεταφοράς που θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα άτομα με αναπηρία για να πάνε στα εκλογικά κέντρα, στις παρεχόμενες πληροφορίες σχετικά με τις εκλογές, στο εκλογικό υλικό και ούτω καθεξής [βλ. υποσημείωση 14]. Το Άρθρο 12 της Σύμβασης επικεντρώνεται στην ισότητα ενώπιων του νόμου για τα άτομα με αναπηρία, και ειδικότερα για τα άτομα με νοητικές ή/και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες, διότι, λόγω της αναπηρίας τους, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να μετατραπούν από «υποκείμενα φορείς δικαιωμάτων», σε «αντικείμενα οίκτου», στερούμενα έτσι της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας, η οποία συνδέεται στενά και με το δικαίωμα του εκλέγειν. Σύμφωνα με το Άρθρο 12, τα άτομα με αναπηρία έχουν το «δικαίωμα αναγνώρισης της προσωπικότητάς τους στο νόμο» και να «απολαύουν την ικανότητα για δικαιοπραξία σε ίση βάση με τους άλλους, σε όλες τις πτυχές της ζωής τους» [βλ. υποσημείωση 15]. Τέλος, δεδομένου ότι η πρόσβαση στην πληροφορία πρέπει να θεωρηθεί ως «κλειδί για τη δημοκρατία» [βλ. υποσημείωση 16], όσο μεγαλύτερη είναι η πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στην πληροφορία, τόσο περισσότερο διευκολύνεται και ενισχύεται η πολιτική τους συμμετοχή. Έτσι, σύμφωνα με το Άρθρο 21, η πρόσβαση στην πληροφορία σχετικά με τις εκλογές, η προσβασιμότητα των ιστοσελίδων των πολιτικών κομμάτων, η διαθεσιμότητα των μέσων ενημέρωσης, -π.χ., τηλεοπτικές εκπομπές πολιτικού ενδιαφέροντος, τηλεοπτικές εκπομπές σχετικά με τις εκλογές, πολιτικά ‘debates’- προσβάσιμες ιστοσελίδες στις οποίες θα μπορούν τα άτομα με αναπηρία να εμπλέκονται ενεργά στη χάραξη πολιτικών, είναι επίσης μέσα που πρέπει να θεωρηθούν απαραίτητα για την ενίσχυση της πολιτικής συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία [βλ. υποσημείωση 17]. ------------------------------------- ------------------------------------- 1.3 Το ελληνικό νομικό πλαίσιο και η πολιτική συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία Στην Ελλάδα, το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή όλων των πολιτών (με ή χωρίς αναπηρία) έχει εξασφαλιστεί και προστατευθεί μέσω ενός συνδυασμού αρκετών εθνικών και διεθνών νομικών πλαισίων που έχουν κυρωθεί από το ελληνικό κράτος. Ειδικότερα, όσον αφορά τα διεθνή νομικά πλαίσια, πρόκειται για την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ (Άρθρο 21), το Διεθνές Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (Άρθρο 25), τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών (Άρθρο 8), τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων (Άρθρο 5), τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Άρθρο 12), τον αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη (Άρθρο 15) [βλ. υποσημείωση 18] και, όπως ήδη αναφέρθηκε, τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (Άρθρο 29). {σελίδα 7} ~~~~~~~~~ Σε εθνικό επίπεδο, το Σύνταγμα της Ελλάδας [βλ. υποσημείωση 19], στο άρθρο 5, παράγραφο 1, αναγνωρίζει ότι: [Πλαίσιο κειμένου]. «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη.» [Τέλος πλαισίου]. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, οι Έλληνες πολίτες που βρίσκονται σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης, δηλαδή άτομα με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία, δεν έχουν δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή [βλ. υποσημείωση 20]. Στο Άρθρο 21, παράγραφος 6 του Συντάγματος της Ελλάδας, υπάρχει συγκεκριμένη αναφορά στα άτομα με αναπηρία και στο δικαίωμά τους να συμμετέχουν στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Έτσι, σύμφωνα με το Σύνταγμα [βλ. υποσημείωση 21]: [Πλαίσιο κειμένου]. «Τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας.» [Τέλος πλαισίου]. Επίσης, θα πρέπει να τονιστεί ότι το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή είναι ένα πολυδιάστατο δικαίωμα, δεδομένου ότι περιλαμβάνει τα δικαιώματα: του εκλέγειν, του εκλέγεσθαι, της συμμετοχής σε πολιτικά κόμματα και της συμμετοχής στο χειρισμό δημοσίων υποθέσεων. 1.3.1 Το δικαίωμα του εκλέγειν Σύμφωνα με το Άρθρο 51, παράγραφος 3 του Συντάγματος της Ελλάδας [βλ. υποσημείωση 22]: [Πλαίσιο κειμένου]. «Οι βουλευτές εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία από τους πολίτες που έχουν εκλογικό δικαίωμα, όπως ο νόμος ορίζει. O νόμος δεν μπορεί να περιορίσει το εκλογικό δικαίωμα παρά μόνο αν δεν έχει συμπληρωθεί κατώτατο όριο ηλικίας ή για ανικανότητα δικαιοπραξίας ή ως συνέπεια αμετάκλητης ποινικής καταδίκης για ορισμένα εγκλήματα.» [Τέλος πλαισίου]. Σύμφωνα με την παραπάνω δήλωση, οι μόνες παράμετροι που εμποδίζουν κάποιον/α να ψηφίζει στην Ελλάδα είναι: i) η ηλικία του/της, ii) αν κάποιος/α βρίσκεται σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης ή/και iii) λόγω ποινικής καταδίκης. Συνεπώς, οι πολίτες που έχουν δικαίωμα ψήφου στην Ελλάδα είναι οι πολίτες που έχουν ελληνική υπηκοότητα [βλ. υποσημείωση 23] και έχουν συμπληρώσει το δέκατο έβδομο (17) έτος ηλικίας κατά το έτος που πραγματοποιούνται οι εκλογές [βλ. υποσημείωση 24]. Οι παραπάνω δύο προϋποθέσεις -υπηκοότητα και ηλικία- μαζί με την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε κάποιος/α να μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα ψήφου [βλ. υποσημείωση 25]. {σελίδα 8} ~~~~~~~~~ Με το Άρθρο 51, παράγραφος 3 του Συντάγματος, θεσπίζονται επίσης: η αρχή της αμεσότητας, η αρχή της καθολικότητας της ψήφου και η αρχή της μυστικότητας της ψήφου [βλ. υποσημείωση 26]. Όσον αφορά την ισότητα της ψήφου, αυτή διασφαλίζεται από την αρχή της ισότητας. Ομοίως, η αρχή της ατομικότητας της ψηφοφορίας καθορίζεται από τα Άρθρα 51, παράγραφος 2, και Άρθρο 54 παράγραφοι 1-3 του Συντάγματος, ενώ το δικαίωμα ψήφου ασκείται ατομικά από κάθε ψηφοφόρο [βλ. υποσημείωση 27]. Τέλος, σύμφωνα με το Σύνταγμα, η άσκηση του δικαιώματος ψήφου είναι υποχρεωτική. Ωστόσο, από το 2001, με την τότε αναθεώρηση του Συντάγματος, καταργήθηκε ο νόμος που επέβαλε ποινικές κυρώσεις στους πολίτες που δε συμμετείχαν στις εκλογές [βλ. υποσημείωση 28]. 1.3.2 Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι Σύμφωνα με το Άρθρο 55, παράγραφος 1 του Συντάγματος, οι προϋποθέσεις για να μπορεί ένας/μια Έλληνας/Ελληνίδα πολίτης να είναι υποψήφιος/α στις εκλογές (σε δημοτικό, περιφερειακό, εθνικό ή/και ευρωπαϊκό επίπεδο) είναι να έχει δικαίωμα ψήφου και να έχει συμπληρώσει την ηλικία των 25 ετών κατά την ημέρα των εκλογών στις οποίες επιθυμεί να είναι υποψήφιος/α [βλ. υποσημείωση 29]. Επίσης, χρειάζεται να προστεθεί εδώ ότι στο Άρθρο 56 του Συντάγματος, το οποίο περιγράφει τους περιορισμούς όπου κάποιος/α δε μπορεί, εν τέλει, να είναι υποψήφιος/α στις εκλογές κι ας ικανοποιεί τις απαιτήσεις τους Άρθρου 55, δεν υπάρχει καμία αναφορά στην αναπηρία ως περιοριστικός παράγοντας. Με άλλα λόγια, τα άτομα με αναπηρία, εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις του Άρθρου 55 του Συντάγματος, έχουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. 1.3.3 Συμμετοχή στο χειρισμό δημόσιων υποθέσεων Το Ελληνικό Σύνταγμα προβλέπει ότι κάθε Έλληνας/Ελληνίδα πολίτης, με ή χωρίς αναπηρία, που έχει δικαίωμα ψήφου - χωρίς οποιονδήποτε άλλο περιορισμό - έχει επίσης την ελευθερία να ιδρύσει ή/και να συμμετάσχει σε πολιτικά κόμματα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Άρθρο 29, παράγραφος 1 [βλ. υποσημείωση 30]. [Πλαίσιο κειμένου]. «Έλληνες πολίτες που έχουν το εκλογικό δικαίωμα μπορούν ελεύθερα να ιδρύουν και να συμμετέχουν σε πολιτικά κόμματα, που η οργάνωση και η δράση τους οφείλει να εξυπηρετεί την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Πολίτες που δεν απέκτησαν ακόμη το δικαίωμα να εκλέγουν μπορούν να συμμετέχουν στα τμήματα νέων των κομμάτων.» [Τέλος πλαισίου]. Το Σύνταγμα, επίσης, προβλέπει το δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών, με ή χωρίς αναπηρία, να συμμετέχουν σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και σωματεία. Ειδικότερα, σύμφωνα με το Άρθρο 12, παράγραφοι 1 και 2 [βλ. υποσημείωση 31]: [Πλαίσιο κειμένου]. «1. Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνιστούν ενώσεις και μη κερδοσκοπικά σωματεία, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια. 2. Το σωματείο δεν μπορεί να διαλυθεί για παράβαση του νόμου ή ουσιώδους διάταξης του καταστατικού του, παρά μόνο με δικαστική απόφαση.» [Τέλος πλαισίου]. Το προαναφερθέν άρθρο αναφέρεται και στο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία να ιδρύουν και να συμμετέχουν σε αναπηρικές οργανώσεις, που αποτελεί και βασική αρχή της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες. {σελίδα 9} ~~~~~~~~~ 1.3.4 Πολιτική συμμετοχή και πρόσβαση στην πληροφορία Αδιαμφισβήτητα, βασικός παράγοντας στην ενίσχυση της συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική και δημόσια ζωή είναι η πρόσβαση στην πληροφορία. Στο ελληνικό νομικό πλαίσιο έχουν θεσπιστεί μερικοί νόμοι και υπουργικές αποφάσεις που αναφέρονται συγκεκριμένα στην πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στην πληροφορία. Σημαντικό ρόλο για την παραγωγή αυτών των νομοθετημάτων διαδραμάτισε η κύρωση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, στην οποία η αρχή της πρόσβασης στην πληροφορία κατέχει σημαντικό ρόλο. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία, ο νόμος 4488/2017, που αφορά στην εφαρμογή και παρακολούθηση της Σύμβασης, ορίζει ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να λάβουν μέτρα ώστε τα άτομα με αναπηρία να μην υφίστανται διακρίσεις στην πρόσβασή τους στην πληροφορία [βλ. υποσημείωση 32]. Η Κοινή Υπουργική Απόφαση 3586/2018 περιγράφει τις ενέργειες που πρέπει να λάβουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ώστε να εξασφαλίσουν ότι τα άτομα με αναπηρία έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες που τους παρέχονται [βλ. υποσημείωση 33].Τέλος, όσον αφορά την προσβασιμότητα των ιστοσελίδων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα, αυτές ορίζονται τόσο από την Υπουργική Απόφαση Φ.40.4/1/989 [βλ. υποσημείωση 34], όσο και από το νόμο 4591/2019, ο οποίος ενσωματώνει την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2016/2012 σχετικά με την προσβασιμότητα των ιστοσελίδων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα [βλ. υποσημείωση 35]. ~~~~~~~~~~~~~~~ *** ΚΕΦΑΛΑΙΟ *** ~~~~~~~~~~~~~~~ 2. Εστιάζοντας στα εμπόδια που αποτρέπουν την ενεργό συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική ζωή Παρά το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο που διασφαλίζει και προστατεύει το δικαίωμα στην πολιτική συμμετοχή όλων των Ελλήνων πολιτών, με ή χωρίς αναπηρία, η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, στον Κατάλογο Θεμάτων [βλ. υποσημείωση 36] της προς την ελληνική κυβέρνηση διερωτάται αν και σε ποιο βαθμό τα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα, ιδιαίτερα τα άτομα με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία, μπορούν να απολαύσουν το δικαίωμά τους στην πολιτική συμμετοχή [βλ. υποσημείωση 37]. {σελίδα 10} ~~~~~~~~~ Συγκεκριμένα, η Επιτροπή ρωτά την ελληνική κυβέρνηση σχετικά με: [Πλαίσιο κειμένου]. «• Την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία, ιδιαίτερα των ατόμων με νοητική αναπηρία και αυτών που εξακολουθούν να διαβιούν σε ιδρύματα, στην πολιτική και δημόσια ζωή, • Την πλήρη προσβασιμότητα των διαδικασιών ψηφοφορίας, των εγκαταστάσεων και των υλικών, συμπεριλαμβανομένης της πληροφορίας σε μορφές όπως η μορφή εύκολη για ανάγνωση, η γραφή Braille και η νοηματική γλώσσα.» [βλ. υποσημείωση 38] [Τέλος πλαισίου]. Υπάρχουν, λοιπόν, εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα, τα οποία δεν τους επιτρέπουν να απολαύσουν το δικαίωμά τους στην πολιτική συμμετοχή; Εάν ναι, ποια είναι αυτά τα εμπόδια; Η ενότητα αυτή, στοχεύει να αναδείξει τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, τα οποία θέτουν φραγμούς στην ισότιμη συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή της χώρας. 2.1 Στέρηση της δικαιοπρακτικής ικανότητας των ατόμων με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία Ένα από τα πιο μελανά σημεία σε σχέση με τη δυνατότητα των ατόμων με αναπηρία να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους είναι ο θεσμός της υποκαθιστάμενης λήψης αποφάσεων. Σύμφωνα με αυτό το είδος κηδεμονίας, ένα άτομο, λόγω της νοητικής ή ψυχοκοινωνικής αναπηρίας που έχει, αντιμετωπίζεται ως άτομο που δε μπορεί να πάρει οποιαδήποτε απόφαση αφορά τη ζωή του. Με άλλα λόγια, το εν λόγω άτομο αντιμετωπίζεται από το νόμο ως ένα ‘αντικείμενο’ όπου ο/η κηδεμόνας ή το δικαστήριο λαμβάνει αποφάσεις για την ζωή του, και όχι ως ‘υποκείμενο - φορέας δικαιωμάτων’. Θα λέγαμε ότι αυτό που συμβαίνει είναι μια ‘ταύτιση’ της δικαιοπρακτικής ικανότητας (legal capacity) με τη νοητική ή ψυχική κατάσταση (mental capacity) ενός ατόμου [βλ. υποσημείωση 39]. Η ‘ταύτιση’ αυτή αποτέλεσε κεντρικό ζήτημα στη δημιουργία τής Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, υποστηρίζοντας ότι τα συστήματα υποκαθιστάμενης λήψης αποφάσεων είναι ενάντια στη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας και, για το λόγο αυτό, θα πρέπει να αντικατασταθούν από συστήματα υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων [βλ. υποσημείωση 40]. Σύμφωνα με τη Σύμβαση, το ‘κλειδί’ που θα άρει τα εμπόδια των ατόμων με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία, τα οποία βρίσκονται υπό καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης, είναι η χρήση μεθόδων εναλλακτικής επικοινωνίας [βλ. υποσημείωση 41]. Συνέπεια της στέρησης της δικαιοπρακτικής ικανότητας ενός ατόμου είναι ότι το συγκεκριμένο άτομο στερείται και την απόλαυση άλλων δικαιωμάτων του, όπως είναι και αυτό της πολιτικής συμμετοχής. Στην Ελλάδα, όπως και στην πλειοψηφία των χωρών της Ευρώπης [βλ. υποσημείωση 42], τα άτομα που βρίσκονται υπό καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης χάνουν αυτόματα και το δικαίωμα ψήφου, χωρίς να αξιολογείται το αν και κατά πόσον το εν λόγω άτομο αντιλαμβάνεται την έννοια της ψήφου [βλ. υποσημείωση 43]. {σελίδα 11} ~~~~~~~~~ Ωστόσο, η αλλαγή που αφορά στη μείωση του ορίου ηλικίας προκειμένου ένα άτομο να έχει δικαίωμα ψήφου στην Ελλάδα [βλ. υποσημείωση 44], έχει δημιουργήσει ένα παράδοξο στην ελληνική πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το νέο νομικό πλαίσιο, ένα άτομο που έχει την ελληνική υπηκοότητα μπορεί να ψηφίσει για πρώτη φόρα στην ηλικία των 17 ετών, αντί των 18 που ίσχυε μέχρι και το 2016. Έτσι, ένα παιδί που έχει μια νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία και είναι 17 ετών μπορεί να ψηφίσει κανονικά. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, ένα παιδί που έχει μια νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία, και δεν μπορεί να φροντίσει το ίδιο για τις υποθέσεις, θα πρέπει, λίγο πριν την ενηλικίωση, να ξεκινήσει τη διαδικασία για στέρηση της δικαιοπρακτικής του ικανότητας. Το παράδοξο που προκύπτει εδώ είναι ότι, ενώ όταν ένα παιδί είναι 17 ετών και ζει μέσα στο υποστηριζόμενο περιβάλλον της οικογένειας του μπορεί να ψηφίσει -προφανώς με την υποστήριξη των γονιών ή των κηδεμόνων του- ένα χρόνο αργότερα, όταν το ίδιο το άτομο ενηλικιωθεί, χάνει αυτό το δικαίωμα γιατί, σύμφωνα με το υπάρχον νομικό πλαίσιο, θα πρέπει να μπει σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης [βλ. υποσημείωση 45]. Αυτό το ‘χάσμα’ αφήνει χώρο για σκέψη σε σχέση με το κατά πόσον τελικά, στο πλαίσιο ενός συστήματος υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων, μέσα από την κατάλληλη εκπαίδευση και την παροχή πληροφορίας σε προσβάσιμες μορφές, τα άτομα με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία θα μπορούσαν να απολαύσουν το δικαίωμα ψήφου. ------------------------------------- ------------------------------------- 2.2 Γυναίκες με αναπηρία και πολιτική συμμετοχή Μετά τους αγώνες του φεμινιστικού κινήματος για το δικαίωμα ψήφου, και ιδιαίτερα των γυναικείου κινήματος [βλ. υποσημείωση 46], οι γυναίκες, με ή χωρίς αναπηρία, έχουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα με τους άνδρες στην Ελλάδα από το 1956 [βλ. υποσημείωση 47]. Ωστόσο, αυτό που παρατηρείται είναι η έλλειψη ενθάρρυνσης των γυναικών να συμμετέχουν ακόμα πιο ενεργά στην πολιτική ζωή, και ακόμα περισσότερο των γυναικών με αναπηρία, που αποτελούν μια από τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Το 2013, η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Διακρίσεων κατά των Γυναικών, στις Τελικές Παρατηρήσεις της προς το ελληνικό κράτος, για το πώς το τελευταίο συμμορφώνεται με τις διατάξεις της Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών, εξέφρασε την ανησυχία της σχετικά με τη μικρή συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική ζωή της χώρας. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή συνέστησε στο ελληνικό κράτος να προβεί σε δράσεις για την ευαισθητοποίηση και την προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών, ώστε αυτές να συμμετέχουν ενεργά τόσο στη δημόσια όσο και στην πολιτική ζωή της χώρας [βλ. υποσημείωση 48]. Πιο συγκεκριμένα, η σύσταση της Επιτροπής ήταν η εξής: [Πλαίσιο κειμένου]. «Παροχή κατάρτισης σχετικά με την ισότητα των φύλων στους πολιτικούς, τους δημοσιογράφους, τους εκπαιδευτικούς, τους τοπικούς αξιωματούχους και τους ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών, ιδιαίτερα των ανδρών, προκειμένου να ενισχυθεί η κατανόηση ότι, η πλήρης, ελεύθερη και δημοκρατική συμμετοχή των γυναικών σε ισότιμη βάση με τους άνδρες στην πολιτική και δημόσια ζωή αποτελεί προϋπόθεση για την πλήρη εφαρμογή της Σύμβασης.» [βλ. υποσημείωση 49] [Τέλος πλαισίου]. {σελίδα 12} ~~~~~~~~~ Παρ’ όλα αυτά, σε ότι αφορά τις γυναίκες με αναπηρία, μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει καμία συγκεκριμένη δράση ή πρωτοβουλία που να στοχεύει στην ευαισθητοποίηση και την προώθηση των δικαιωμάτων τους. Παραδείγματος χάριν, στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2016-2020, ενώ γίνεται αναφορά στη σημασία της συμμετοχής των γυναικών σε δομές εξουσίας ή/και λήψεις αποφάσεων, δεν προβλέπεται κάποια δράση που να έχει ως ομάδα-στόχο τις γυναίκες με αναπηρία [βλ. υποσημείωση 50]. ------------------------------------- ------------------------------------- 2.3 Τα εμπόδια των ατόμων με αναπηρία που διαβιούν σε ιδρύματα κλειστού τύπου ή των πολιτών που νοσηλεύονται κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των εκλογών Δεν προβλέπονται μέτρα για το πώς οι πολίτες, με ή χωρίς αναπηρία, οι οποίοι είτε διαμένουν σε ιδρύματα (π.χ. άτομα με σοβαρή κινητική αναπηρία) είτε έχουν ανάγκη προσωρινής νοσηλείας για κάποιο θέμα υγείας τους κατά την περίοδο διεξαγωγής των εκλογών, θα μπορούσαν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η πλειοψηφία των εκλογικών τμημάτων σε όλη τη χώρα είναι μη προσβάσιμα, όπως επίσης ότι δεν επιτρέπεται η μεταφορά της κάλπης εκτός του εκλογικού τμήματος, τα άτομα με σοβαρή σωματική αναπηρία, τα οποία δε βρίσκονται σε καθεστώς πλήρους δικαστικής συμπαράστασης και ως εκ τούτου έχουν δικαίωμα ψήφου, δε μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους γιατί δεν υπάρχει καμία σχετική διάταξη που να προβλέπει τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες αυτοί θα μπορούσαν να μεταφερθούν στα εκλογικά κέντρα ώστε να ασκήσουν το δικαίωμα ψήφου [βλ. υποσημείωση 51]. Ενώ υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι ψηφοφορίας από απόσταση, όπως ψηφοφορία μέσω ταχυδρομείου ή με πληρεξούσιο, κανένας από αυτούς τους τρόπους δεν έχει υιοθετηθεί στην Ελλάδα. ------------------------------------- ------------------------------------- 2.4 Προσβασιμότητα εκλογικών κέντρων Τα εκλογικά κέντρα είναι συνήθως απρόσιτα για τα άτομα με σωματικές αναπηρίες, και ιδιαίτερα για τους χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων. Για παράδειγμα, πολύ συχνά, επειδή η κάλπη των εκλογών δεν επιτρέπεται να μετακινηθεί έξω από το εκλογικό τμήμα, οι χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων ασκούν το δικαίωμα ψήφου είτε στο δρόμο είτε στο αυτοκίνητο είτε στην τουαλέτα. Επίσης, τα παραβάν δεν είναι προσβάσιμα στους χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων ή στα άτομα με χαμηλό ανάστημα, επειδή ο πάγκος στον οποίο μπορούν να αφήσουν τα ψηφοδέλτια, να σημειώσουν τον σταυρό προτίμησής τους και να βάλουν το ψηφοδέλτιο στο σχετικό φάκελο, είναι αρκετά ψηλά για αυτούς. Οι τυφλοί δεν είναι ποτέ σίγουροι για τον τελικό προορισμό της ψήφου τους, ενώ οι κωφοί χρειάζεται να μαντέψουν ποια είναι η σωστή κάλπη, ιδίως σε περιπτώσεις ταυτόχρονης πολλαπλής διαδικασίας ψηφοφορίας (π.χ. όπως το 2019, κατά τη διάρκεια των περιφερειακών, δημοτικών και ευρωπαϊκών εκλογών). Παρά τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου, θα πρέπει να διατηρηθεί η μυστικότητα της ψηφοφορίας [βλ. υποσημείωση 52]. Επιπρόσθετα, τόσο ο Εκλογικός Κώδικας [βλ. υποσημείωση 53], όσο και η σχετική Εγκύκλιος που αφορά στις εκλογές, και συνηθίζεται να δημοσιεύεται από το Υπουργείο Εσωτερικών λίγο πριν από τη διεξαγωγή τους, αναφέρονται στην υποχρέωση των μελών της εφορευτικής επιτροπής να βοηθήσουν τα άτομα με αναπηρία ώστε να ασκήσουν το δικαίωμα ψήφου, σε περίπτωση που ζητηθεί η οποιαδήποτε βοήθεια. Η βοήθεια αυτή, ωστόσο, απευθύνεται στην ουσία κυρίως σε άτομα με σωματικές/κινητικές αναπηρίες, και όχι στους τυφλούς ή μερικώς βλέποντες, τους κωφούς ή βαρήκοους, τα άτομα με νοητική αναπηρία. Μέτρα για την παροχή εναλλακτικών μέσων επικοινωνίας ή βοήθειας, όπως οδηγοί, αναγνώστες ή διερμηνείς στη νοηματική γλώσσα, ώστε να καλυφθούν τυχόν ανάγκες και αυτών των ψηφοφόρων με αναπηρία, δεν υπάρχουν. Για παράδειγμα, στην Εγκύκλιο 17 που δημοσιεύθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών το 2019 [βλ. υποσημείωση 54], και αφορούσε τόσο τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όσο και τις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 26 Μαΐου 2019, υπήρχε αναφορά σε διευκολύνσεις που πρέπει να δοθούν στα άτομα με αναπηρία, όπως, για παράδειγμα, προτεραιότητα έναντι άλλων πολιτών για την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος ή κάποιες διευκολύνσεις για τα άτομα με κινητική αναπηρία όταν τα εκλογικά κέντρα δεν είναι προσβάσιμα [βλ. υποσημείωση 55]. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπήρχε καμία αναφορά σε άλλες κατηγορίες αναπηρίας, π.χ. τυφλούς, κωφούς, άτομα με νοητική αναπηρία, και ούτω καθεξής, σε περίπτωση που χρειαστεί κάποια πρόσθετη βοήθεια. {σελίδα 13} ~~~~~~~~~ ------------------------------------- ------------------------------------- 2.5 Προσβασιμότητα εκλογικού υλικού Τα προγράμματα της προεκλογικής εκστρατείας των πολιτικών κομμάτων δεν είναι διαθέσιμα σε άλλες προσβάσιμες μορφές, όπως στη γραφή Braille, σε κείμενο με μεγάλους χαρακτήρες, σε μορφή εύκολη για ανάγνωση ή στη νοηματική γλώσσα. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των τηλεοπτικών πολιτικών συζητήσεων ή συνεντεύξεων με εκπροσώπους των πολιτικών κομμάτων, δεν έχει υπάρξει μέχρι τώρα κάποια πρωτοβουλία για την παροχή διερμηνείας στη νοηματική γλώσσα ή υποτιτλισμό για τους κωφούς ή βαρήκοους. Σύμφωνα με τον Εκλογικό Κώδικα, το εκλογικό υλικό όπως τα ψηφοδέλτια, πρέπει να είναι διαθέσιμα μόνο σε έντυπη μορφή, σε λευκό χρώμα και ορθογώνιο σχήμα [βλ. υποσημείωση 56]. Όμως, οι συγκεκριμένες αυτές απαιτήσεις αποτελούν εμπόδιο για τους τυφλούς ή τους μερικώς βλέποντες. Για παράδειγμα, δεν προβλέπεται καμία άλλη εναλλακτική μορφή τους, όπως σε γραφή Braille ή σε κείμενο με χρήση μεγαλύτερου μέγεθος γραμματοσειράς για τους μερικώς βλέποντες ή/και σε χρώμα που είναι πιο φιλικό στους μερικώς βλέποντες. Οι εκλογικοί κατάλογοι και τα εκλογικά κέντρα στα οποία οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι θα πρέπει να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα συνηθίζεται να αναρτώνται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών αλλά και στις ιστοσελίδες των δήμων και των περιφερειών. Ωστόσο, το περιεχόμενο των εκλογικών καταλόγων και οι πληροφορίες σχετικά με τα εκλογικά κέντρα δεν είναι διαθέσιμα σε μορφή προσβάσιμη για τα άτομα με αναπηρία. Τέλος, σύμφωνα με το υπάρχον νομικό πλαίσιο, τα άτομα με αναπηρία δεν έχουν δικαίωμα να επιλέξουν τα ίδια το άτομο που επιθυμούν να τους βοηθήσει για την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος. Αντίθετα, μόνο τα μέλη των εφορευτικών επιτροπών, και κυρίως οι δικαστικοί αντιπρόσωποι, προβλέπεται ότι μπορούν να βοηθήσουν τους πολίτες-ψηφοφόρους με αναπηρία. Όμως, η πρακτική αυτή εγείρει ερωτήματα για το κατά πόσο διασφαλίζεται η μυστικότητα της ψήφου [βλ. υποσημείωση 57]. ------------------------------------- ------------------------------------- 2.6 Έλλειψη επαρκούς εκπαίδευσης των μελών των εφορευτικών επιτροπών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία Η έλλειψη επαρκούς κατάρτισης των μελών των εφορευτικών επιτροπών, ιδιαίτερα των δικαστικών αντιπροσώπων που έχουν και την ευθύνη για τη διεξαγωγή της εκλογικής διαδικασίας στα εκλογικά κέντρα, αποτελεί ένα επίσης κρίσιμο εμπόδιο στην ομαλή άσκηση από τα άτομα με αναπηρία του εκλογικού τους δικαιώματος. Το εμπόδιο αφορά περισσότερο σε άτομα με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία, όπου, λόγω των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων που υπάρχουν απέναντί τους, σε κάποιες περιπτώσεις αμφισβητείται το δικαίωμά τους να ψηφίσουν, ή ακόμα και δεν τους επιτρέπεται κάτι τέτοιο. Έτσι, ενώ άτομα με νοητική ή/και ψυχοκοινωνική αναπηρία έχουν συμπεριληφθεί στους εκλογικούς καταλόγους, πράγμα που σημαίνει ότι πληρούσαν τα κριτήρια ώστε να δικαιούνται το δικαίωμα ψήφου, οι δικαστικοί αντιπρόσωποι δεν τους επέτρεψαν να ψηφίσουν κρίνοντας ότι τα άτομα αυτά, βάσει της αναπηρίας τους, θα έπρεπε να βρίσκονται σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης. Ωστόσο, αν κάποιος/α έχει συμπεριληφθεί στους εκλογικούς καταλόγους, αυτομάτως αυτό σημαίνει ότι έχει δικαίωμα ψήφου και, συνεπώς, δεν επιτρέπεται στους δικαστικούς αντιπροσώπους να τον εμποδίσουν να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα. Επομένως, εάν υπήρχε επαρκής κατάρτιση σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων μα αναπηρία, τότε τα άτομα με νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία δε θα ήταν αποδέκτες τέτοιων συμπεριφορών. {σελίδα 14} ~~~~~~~~~ ------------------------------------- ------------------------------------- 2.7 Το δικαίωμα του εκλέγεσθαι και τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία Παρόλο που τα άτομα με αναπηρία έχουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι, σε ίση βάση με τα άτομα χωρίς αναπηρία, η αλήθεια είναι ότι αυτά που τελικά έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής να εκλεγούν είναι μόνο λίγα. Ο λόγος αυτού του χαμηλού ποσοστού συμμετοχής μπορεί να εξηγηθεί ως ένας συνδυασμός διαφόρων παραγόντων, όπως προσωπικοί, επαγγελματικοί, οικονομικοί ή/και κοινωνικοί παράγοντες που τους εμποδίζουν να θέσουν υποψηφιότητα για κάποιο πολιτικό αξίωμα, τόσο σε τοπικό επίπεδο (π.χ. δημοτικές και περιφερειακές εκλογές), όσο και σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Εάν καταφέρουν να εκλεγούν, τότε ως εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των δήμων υποστηρίζονται με την αύξηση της αμοιβής που καταβάλλεται στους εκλεγμένους αντιπροσώπους [βλ. υποσημείωση 58]. Επίσης, ένας τυφλός Αντιδήμαρχος μπορεί να προσλάβει ειδικό βοηθό [βλ. υποσημείωση 59]. Όμως, αυτού του είδους οι παροχές αφορούν μόνο συγκεκριμένες κατηγορίες εκλεγμένων αντιπροσώπων με αναπηρία και όχι όλες τις κατηγορίες εκλεγμένων πολιτικών υπαλλήλων με αναπηρία [βλ. υποσημείωση 60]. ------------------------------------- ------------------------------------- 2.8 Πρόσβαση στη πληροφορία Τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν επίσης εμπόδια αναζήτησης πληροφοριών σχετικών με τις εκλογές στο διαδίκτυο, αφού ένας μεγάλος αριθμός ιστοσελίδων δεν είναι προσβάσιμος. Ενώ η ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών [βλ. υποσημείωση 61] φαίνεται να συμμορφώνεται με τα πρότυπα προσβασιμότητας WCAG 2.0, είναι αμφίβολο εάν οι ιστοσελίδες των δήμων και των περιφερειών, που έχουν σημαντικό ρόλο κατά την εκλογική διαδικασία, είναι προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία. Επίσης, η ιστοσελίδα της Πρωτοβουλίας της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ή OpenGov, όπου τα άτομα με αναπηρία μπορούν να συμμετέχουν ελεύθερα στη διαβούλευση και τη χάραξη νέων πολιτικών, δε συμμορφώνεται με τα πρότυπα προσβασιμότητας του WCAG 2.0 [βλ. υποσημείωση 62]. Η ιστοσελίδα του Εθνικού Τυπογραφείου, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διάδοση της ελληνικής νομοθεσίας, επίσης δε συμμορφώνεται με τα πρότυπα προσβασιμότητας του WCAG 2.0 [βλ. υποσημείωση 63]. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι, σχεδόν όλο το υλικό που έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Εθνικού Τυπογραφείου, όπως νόμοι, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, και ούτω καθεξής, δεν είναι διαθέσιμο σε προσβάσιμες μορφές. Ομοίως με το OpenGov και το Εθνικό Τυπογραφείο, η ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων, ενώ φαίνεται προσβάσιμη (π.χ. εμφανίζονται στην αριστερή στήλη εικονίδια που σχετίζονται με την αναπηρία σηματοδοτώντας έτσι ότι η ιστοσελίδα είναι ‘φιλική’ στα άτομα με αναπηρία) τα αποτελέσματα του ελέγχου για το κατά πόσον η ιστοσελίδα συμμορφώνεται με τα πρότυπα WCAG 2.0 έδειξε ότι δεν είναι προσβάσιμη [βλ. υποσημείωση 64]. {σελίδα 15} ~~~~~~~~~ ------------------------------------- ------------------------------------- 2.9 Πολιτικά κόμματα, άτομα με αναπηρία και πρόσβαση στην πληροφορία Εμπόδια εντοπίζονται και μεταξύ της σχέσης των ατόμων με αναπηρία και των πολιτικών κομμάτων. Για παράδειγμα, μέχρι σήμερα (άνοιξη 2019), τα κυβερνητικά προγράμματα των κομμάτων δεν ήταν διαθέσιμα σε εναλλακτικές μορφές, όπως σε Braille για τους τυφλούς ή τους μερικώς βλέποντες, ή σε μορφή εύκολη για ανάγνωση (easy-to-read) για άτομα με νοητικές αναπηρίες. Όσον αφορά τις ιστοσελίδες των πολιτικών κομμάτων, από όπου τα άτομα με αναπηρία θα μπορούσαν εύκολα να αντλήσουν πληροφορίες για τις θέσεις ή τις δράσεις των πολιτικών κομμάτων, και συνεπώς να ενισχύσουν την εμπλοκή τους στην πολιτική ζωή, αυτές, δυστυχώς, δεν είναι προσβάσιμες. Ο έλεγχος για το κατά πόσον οι ιστοσελίδες των πολιτικών κομμάτων τηρούν τα πρότυπα προσβασιμότητας WCAG 2.0 έδειξε ότι δεν τα τηρούν [βλ. υποσημείωση 65]. Τα αποτελέσματα του ελέγχου απεικονίζονται στον πίνακα που ακολουθεί: [Πίνακας]. Αποτελέσματα προσβασιμότητας των ιστοσελίδων των πολιτικών κομμάτων με το πρότυπο WCAG 2.0 Πολιτικό κόμμα: ΣΥΡΙΖΑ, Συνολική βαθμολογία: 60, Προβλήματα: · Τα χρώματα φόντου και προσκηνίου δεν έχουν επαρκή λόγο αντίθεσης · Τα στοιχεία φόρμας δεν σχετίζονται με ετικέτες · Τα στοιχεία ή